Geuren voor de Veertigdagentijd

Geuren roepen associaties op en beïnvloeden stemmingen van mensen. Geuren in de eredienst kunnen helpen een bepaalde stemming uit te drukken en liturgische accenten te benadrukken. Het is vergelijkbaar met de liturgische kleuren: ook die versterken het karakter van een dienst en roepen het te voorschijn.

De geuren die we gebruiken komen van de zgn. essentiële oliën (ook wel etherische oliën genoemd). Dit zijn oliën op basis van plantenextracten. Je moet ze in een bakje warm water druppelen (meestal tussen de 10 en 20 druppels) dat op een waxine-brandertje staat (geurlampje of aromalampje). Door verdamping komen de geuren vrij. Het voordeel boven wierook is dat je er niet van gaat kuchen en dat je een grotere variëteit aan geuren hebt. In een middelgrote kerk heb je op twee plekken een brandertje nodig dat je twintig minuten van te voren aansteekt. De geurlampjes zijn voor weinig geld bij bijv. De Tuinen te koop.

De oliën zijn te koop bij reformwinkels of alternatieve winkels. Goede (maar ook dure) merken zijn: Volatile en Chi. Maar ook goedkopere, minder zuivere oliën werken goed (ook bij De Tuinen)..

 
Zondag Invocabit: Sandelhout.

Het is een geur die past bij het meditatieve, naar binnen gekeerde karakter van de zondag.

Net als bij de liturgische kleuren is er geen sluitende redenering te bedenken waarom een bepaalde geur bij een bepaalde zondag hoort. Het is een kwestie van associaties en van persoonlijke smaak. Maar over smaak valt te twisten. .

Zondag Reminiscere: Den

De geur van dennenolie geeft ruimte. Dat kan je voelen als je de geur opsnuift. Het is ook een slijmoplosser, ook dat geeft ruimte in je borstkas. 

De associatie met zondag Reminiscere is tweeledig. Er is de wijdsheid van de bergtoppen uit Mattheus 17 en Exodus 24 en het wijd open gaan voor het contact met de hemel, zowel in deze twee bijbelgedeeltes als in de aanhef van Psalm 25. Maar vooral: we wensen die ruimte aan de discipelen toe. Zij willen Jezus het liefs bij hen houden, vasthouden. De ruimte kan hen helpen los te laten en afscheid te nemen. De warmte van de geur geeft hun moed en vertrouwen om de komende dagen aan te gaan.

Een nevenassociatie:  Mozes, Elia en Jezus spreken over Jezus’ Exodus. Bij Exodus gaat het veelal over “jasja” bevrijden, maar ook letterlijk ruimte maken, bevrijding uit de benauwdheid. (Licht)astmatische mensen weten hoe dat voelt in je borst: de verlossing uit de benauwdheid.

Een alternatief voor deze zondag is Sandelhout (zie ook vorige week). Sandelhout heft op (verheerlijking, Mozes gaat naar God, “Tot u Heer hef ik mijn ziel” (psalm 25)) en heeft ook een stevige down-to-earth-achtige component ( uitzicht op het lijden, God geeft zijn wet voor ons leven hier op aarde). Sandelhout is wel veel duurder dan dennenolie. Een flesje Volatile dennenolie kost slecht 3 Euro.

 
Zondag Oculi: Lemongrass

Het kost enige moeite om het karakter van deze zondag nauwkeurig te bepalen. In de lezing voor het A-jaar gaat het om het levende water dat tot een bron wordt in ieder mens. Dat heeft iets opborrelends en verfrissends. Het heeft ook iets inspirerends en in beweging zettends.  De lezing van het B-jaar gaat over de tempelreiniging. Als we bedenken dat Jezus hier spreekt over de tempel van zijn lichaam, dan komen we bijna bij dezelfde associaties, alleen gaat het hier ook om een oordeel over wat er niet thuis hoort. Het Luthers Leesrooster heeft eenzelfde thematiek met de lezing van Lukas 11:14-28 over de onreine geesten in een mens/huis. Het C-jaar heeft met de gelijkenis van de onvruchtbare vijgeboom (Lukas 13:1-9) een beeld van groei vergelijkbaar met de bron en een beeld van oordeel, vergelijkbaar met de tempelreiniging. Je zou kunnen zeggen: deze zondag gaat over wat God doet opwellen in een mens, en daar gaat een reinmakende werking van uit.

Lemongrass is een verfrissende geur, die meteen diep doordringt in het lichaam. Hij brengt je bij de zetel van je gevoel en opent je: “Steeds weer zoeken mijn ogen naar u” (psalm 25:15). De geur stimuleert en activeert.

Let erop dat je niet teveel neemt anders ruikt het vooral naar citronella (een familielid van deze grassoort).

 
Zondag Laetare: Wierook

Zondag Laetare wordt wel Klein-Pasen genoemd, het is een moment in de Veertigdagentijd dat al het één en ander van het paaslicht doordringt. Ook de lezingen geven dat aan. In het A-jaar is er het wonder van het zien, een eschatologisch gebeuren dat leidt tot een (innerlijke en uiterlijke) verlichting. In het B-jaar is er de wonderbaarlijke spijziging uit Johannes 6. Ook dat laat de vruchten van Pasen reeds proeven. In het C-jaar is er de gelijkenis van de verloren zoon, ook een moment van de (eschatologische) vergeving die met Jezus’ martelaarschap verbonden is. Psalm 122, de psalm die met deze zondag verbonden is geraakt,  is een loflied op de stad van God.

Wierook (let wel wierookolie, niet wierookolie dat je brandt) hebben we gekozen vanwege de volgende eigenschappen. Het heeft een zoete geur die de zoete smaak van het eschatologische gebeuren van Pasen oproept. Het heeft een sterke, rijke en diepe grondtoon, die de diepte, de kracht en de omvattendheid van Pasen verbeelden. De geur laat je ook opstijgen, vanuit de diepte naar omhoog. Wierook is versterkend en geeft een krachtige, vreugdevolle blik op de wereld. Het doet verlangen naar meer.

Nadeel: wierook is niet goedkoop, ongeveer 10 Euro voor 2,5 ml (Volatile).

Botanische naam: Boswellia carterii

 
Zondag Judica: Benzoë

Met zondag Judica beginnen we Pasen echt te naderen. De psalm van de zondag is een gebed om recht: “Doe mij recht, o God, en voer een rechtsgeding tegen een volk zonder godsvrucht.” Doordat je deze psalm zo vlak voor Pasen leest, verwijst de psalmlezing zowel naar het rechtsgeding tegen Jezus door Pilatus e.a., als naar de vrijspraak van God in de opstanding. De opstanding van Lazarus (Johannes 11, A-jaar), de aankondiging van Jezus van zijn dood (Johannes 12:20-36 in het B-jaar) en de gelijkenis van de onrechtvaardige pachters (C-jaar, Lucas 20:9-19) lopen op de dood en opstanding van Jezus vooruit.

We hebben gekozen voor Benzoë, omdat het een uitgesproken zoete geur is. Het geeft aan dat Gods oordeel genade is (gezang 130). Als God mensen tot hun recht laat komen dan brengt hij  niet de geur van de dood, maar de zoete geur van het leven. Gods oordeel is ook een zacht oordeel, veel zachter dan we vaak over onszelf oordelen. Het zoete van Benzoë roept ook een verlangen op, dat je vooruit doet kijken naar wat komen gaat. Het zoete heeft ook iets troostends, voor de harde tijd die komen gaat. Benzoë wordt ook wel gebruikt als balsem op wonden. Daarvandaan is het ook balsem voor de ziel.

En ergens is het diepe zoete toch ook een geur van de dood. De bloem geurt geheel, is geheel voldragen en begint te verwelken.

Botanische naam: Styrax benjoin

 
Zondag Palmarum: Roos

De geur roos komt goed overeen met het dubbele karakter van de zondag. Roos is een geur van de volheid die met Jezus meekomt als hij Jeruzalem binnentrekt om daar het koningschap van God te herstellen.
De geur is ook zo vol dat hij je brengt bij de bodem van je gevoel en dus (in ieder geval dat geldt voor veel mensen) ook bij je verdriet. Zoals mensen op een heel mooi moment in hun leven, zich juist hun verdriet om wat verloren ging herinneren. Zo wijst de geur naar het lijdensverhaal, dat hetzij met Palmarum gelezen wordt, hetzij in de komende week gelezen wordt.
Roos is een zoete, diepe, innige geur. Het is de geur van de liefde en daar gaat het natuurlijk ook om in deze week. Hooglied is de feestrol die in de synagoge met Pasen wordt gelezen.
Rozenolie is duur. De rozenolie van “Levensvreugd” is kwalitatief goed en niet duur (7 Euro voor 10 ml).

Geuren voor de goede week en Pasen

Voor Palmpasen kozen we roos, omdat roos een volle zoete geur is, die zowel het zoete van het heil van deze Paasweek verbeeldt en ook het verdriet in je ziel aanboort. Het is een geur die eigenlijk de hele week gebruikt kan worden.

Welke geur je met Pasen zelf gebruikt is vooral een theologische keus. Wil je sterk de nadruk leggen op het nieuwe begin van Pasen dan moet je kiezen voor een frisse geur als mandarijn. Houd je Goede Vrijdag en Pasen bijeen, dan blijft roos een goede keus.

Wie een Stille Zaterdag-viering houdt kan gebruik maken van Nardus (Jatamansi Nardus). Maria zalfde Jezus met Nardus voor zijn dood. In de oudheid gold Nardus als een kostbaar parfum (zie Hooglied 1:12). Onze associatie met de geur is in het verlengde van Marcus 14:8 “Van te voren heeft zij mijn lichaam gezalfd voor de begrafenis”: als een olie waarmee men doden zalven kan, om de geur van de dood te verdrijven en de geur van het leven te geven.

Berthe van Soest
Coen Wessel