1. Komt, verwondert u hier, mensen,                                                              
ziet, hoe dat u God bemint,
ziet vervuld der zielen wensen,
ziet dit nieuwgeboren kind !
Ziet, die 't woord is, zonder spreken,
ziet, die vorst is, zonder pracht,
ziet, die 't al is, in gebreken,
ziet, die 't licht is, in de nacht,
ziet, die 't goed is, dat zo zoet is,
wordt verstoten, wordt veracht.

2. Ziet, hoe dat men met Hem handelt,
hoe men Hem in doeken bindt,
die met zijne godheid wandelt
op de vleugels van de wind.
Ziet, hoe ligt Hij hier in lijden
zonder teken van verstand,
die de hemel moet verblijden,
die de kroon der wijsheid spant.
Ziet, hoe tere is de Here,
die 't al draagt in zijne hand.

Ik wil met u stilstaan bij het lied ‘Komt, verwondert u hier, mensen’, lied 478 uit het Liedboek 2013. Ik begin door de eerste coupletten met u regel voor regel door te lezen.

Verwondert u, vraagt de eerste regel van het lied. Je moet je verwonderen want er is iets wonderlijks gebeurd: er is een wonderlijk kind geboren. Het lied probeert dit wonder onder woorden te brengen en daarvoor gaat het in tegenstellingen spreken. De tegenstellingen die steeds gaan over dit hele kleine mensenkind dat zo’n grote goddelijke betekenis heeft.

Ziet die ‘t woord is, zonder spreken.

Het kind is het Woord van God (Johannes 1:1), maar hier in de kribbe zegt hij nog niets.

Ziet die vorst is zonder pracht.

Jezus is de de vredevorst, hij is Zoon van David, maar hier in de stal ligt hij in een kribbe zonder pracht.

Ziet die ‘t al is, in gebreken

Jezus is het ‘al’ (Kolossenzen 1:16), maar hij is hier nog maar een gebrekkig kind

Ziet die ‘t licht is, in de nacht

In de nacht van Kerstmis, waarin alles donker is, zien we Christus die het licht is.

Ziet die ‘t goed is dat zo zoet is,

Hij is goed en lieflijk, maar hij wordt verstoten, wordt veracht (denkt u daarbij aan het lijden en sterven van Jezus.

 

In het tweede couplet wordt dat voortgezet.

Ziet hoe dat men met hem handelt,
hoe men hem in doeken windt

Kijk eens hoe er maar met hem gedaan en omgesjord wordt, het kleine kindje moet zich dat allemaal maar laten welgevallen,
Hij wordt in doeken gewonden, helemaal ingebakerd en vastgesjord, zoals ze dat vroeger deden met kleine kindjes, terwijl hij toch iemand is die loopt op de vleugels van de wind, dat is een beeld van ruimte, vrijheid en ongebondenheid (II Samuel 22:10-11, Psalm 18:10-11, Psalm 104:3).

Ziet hoe ligt hij hier in lijden
zonder teken van verstand

Wat huilt het kindje in zijn kribbe, hij ligt in lijden
en wat is het kindje nog onnozel, zonder teken van verstand
en toch dit kind zal de hemel verblijden
en is de allerhoogste wijsheid, die de hemel moet verblijden, die de kroon der wijsheid spant

Ziet hoe tere is de Here

kijk eens hoe kwetsbaar hij is en wat een kleine vingertjes hij heeft
en toch draagt hij de gehele schepping in zijn hand, die ‘t al draagt in zijne hand
(‘He’s got the whole world in his hand’).

Paulus

Het Kerstlied ‘Komt verwondert u hier mensen’ is zo’n 400 jaar oud, maar deze manier van spreken over Jezus in tegenstellingen heeft veel oudere wortels. We vinden het al in het oudste christelijke geschrift dat we kennen, de eerste brief van de apostel Paulus aan de gemeente in Korinthe, I Korinthiërs. In deze brief schrijft Paulus:

18. De boodschap over het kruis is dwaasheid voor wie verloren gaan, maar voor ons die worden gered is het de kracht van God.

27. wat in de ogen van de wereld dwaas is, heeft God uitgekozen om de wijzen te beschamen; wat in de ogen van de wereld zwak is, heeft God uitgekozen om de sterken te beschamen; 28 wat in de ogen van de wereld onbeduidend is en wordt veracht, wat niets is, heeft God uitgekozen om wat wél iets is teniet te doen.

De boodschap van het kruis is dwaas in de ogen van de wereld. De kruisdood van Christus is in de ogen van de meeste mensen een vernederende en oneervolle zaak. Jezus is maar een dwaas dat hij zich heeft laten kruisigen, zullen velen vinden. Maar zegt Paulus: voor de meeste mensen is het misschien dwaas dat Jezus is gekruisigd, maar de kruisdood laat zelfs de meest wijze mensen met de mond vol tanden staan. Wat onbeduidend is in de ogen van mensen en wordt veracht door de mensen blijkt het belangrijkste van de wereld te zijn.

Zoals Paulus spreekt over Jezus, die gekruisigd wordt, zo spreekt het lied over Jezus in de kribbe. Alles wat Paulus over het kruis zegt, wordt hier over de kribbe gezegd. Het lied verplaatst als het ware wat over het kruis gezegd wordt naar de kribbe.

Het zou kunnen zijn dat dat gedaan is uit didactische en missionaire overwegingen: de kruisdood is moeilijk uit te leggen en moeilijk invoelbaar, maar iedereen kan zich inleven in het kleine kindje in de kribbe. Door op deze manier over de kribbe te spreken, wordt het mogelijk om ook over het moeilijkere van de kruisdood te spreken. 

Derde couplet

Ik wil nu met u verder kijken naar de rest van het lied.

In het Liedboek 2013 is het derde couplet, dat in de Hervormde Bundel 1938 en in het Liedboek voor de Kerken (1973) was weggelaten, opgenomen. In de Friese vertaling van het Liedboek voor de Kerken was dit derde couplet wel al opgenomen en ook het Oud-Katholiek Gezangboek had dit derde couplet. Het derde couplet gaat in het Liedboek 2013 als volgt:

Die de hemel heeft geschapen
en versiert het firmament,
moet hier in een kribbe slapen,
wordt in hooi en stro gewend
Die de schone serafijnen
altijd heeft tot zijn gebod,
heeft de beesten als de zijnen,
laat zich steken in dit kot,
in de doeken, in de hoeken
van dit huiske zonder slot.

Dit derde couplet benadrukt nog eens het verschil tussen de hemelse Christus en de lage plaats van Christus in de stal.

Die de hemel heeft geschapen
en versiert het firmament,
moet hier in een kribbe slapen,
wordt in hooi en stro gewend  (oorspronkelijk: ghement)

Christus die de hemel heeft geschapen en zo mooi versierd heeft, moet in een eenvoudig kribje slapen.

Die de schone serafijnen
altijd heeft tot zijn gebod,
heeft de beesten als de zijnen,
laat zich steken in dit kot,
in de doeken, in de hoeken
van dit huisken zonder slot.

Hij kan de mooie engelen, de serafijnen, gebieden, hij heerst over deze engelen die hoger staan dan de mensen, maar hij zit temidden van de beesten, de os, de ezel, de schapen en geiten, in de stal. De beesten die  lager zijn dan de mensen. 

In de oorspronkelijke tekst staat het nog net iets anders. Daar laat hij zich niet dienen door de engelen, maar door de beesten. 

Intrigerend is ook het woord 'ghement'. Wat zou dat betekenen? Als wij het lezen lijkt het een voltooid deelwoord. Het zou dan 'doen brengen, doen terecht komen' kunnen betekenen: Christus wordt tussen hooi en stro gebracht. De eerste lettergreep van 'ghe-ment' is dan niet stemhebbend (sjwa). Maar het zou ook 'niemand' kunnen betekenen, en dat is in ieder geval heel mooi: Christus wordt een niemand! Ghement is dan een variatie van het vooral in saxische taalvarianten voorkomende woord 'giemant'. De klemtoon die daarbij op de eerste lettergreep ligt, rijmt in ieder geval iets beter op 'Firmament'.

Die den Hemel heeft gheschapen,
en verciert het Firmament,
moet hier in een cribbe slapen,
wort in hoy en stroy ghement:
die de schoone Seraphienen
altijdt heeft tot sijn ghebodt,
laet hem hier van beesten dienen,
laet hem steken in dit kot,
in dees' hoecxkens, in dees' doecxkens,
in dit huysken sonder slot.

In dit couplet wordt beschreven wat Paulus schrijft aan de gemeente in Filippi. Daar schrijft Paulus:

6 Hij (= Christus) die de gestalte van God had, hield zijn gelijkheid aan God niet vast, 7 maar deed er afstand van. Hij nam de gestalte aan van een slaaf en werd gelijk aan een mens. 8 En als mens verschenen, heeft hij zich vernederd en werd gehoorzaam tot in de dood – de dood aan het kruis. (Filippenzen 2:6-7)

Christus vernederde zich door mens te worden, door uit zijn hoge hemel neer te dalen. Voor Paulus is de vernedering van Christus dan vooral de vernedering van zijn kruisdood. In dit couplet van “Komt, verwonder u hier, mensen” is de vernedering vooral de vernedering van de nederige geboorte in de stal. Niet meer tussen de engelen, maar tussen de dieren. Ook hier is een verplaatsing van  wat er over de kruisdood gezegd wordt door Paulus, naar wat er over de geboorte gezegd wordt.

Omslag