De
Britse
klimaatactivist Roger Hallam ontketende eind november 2019 binnen en buiten
de
klimaatbeweging Extinction Rebellion heftige discussies. In een
interview met Die
Zeit riep hij de Duitsers op om minder emotionele energie in
de herdenking
van de Shoah te steken. De verbondenheid met de Shoah zou verhinderen
dat
Duitsland zich emotioneel verbond met de zoveel ernstigere
klimaatcrisis. De
Duitsers dienden Auschwitz daarom te relativeren.
De
oproep van Hallam en de daarop volgende discussie binnen
Extinction Rebellion kan je afdoen als iets marginaals uit een
enigszins
sektarische beweging. Toch is de discussie interessant. De
klimaatverandering
roept diepe angsten op en activeert apocalyptische denkwijzes. Ik ben
er
overtuigd dat we de komende decennia nog veel van dit soort
apocalyptisch
denken gaan zien. De uitdaging voor een ‘groene theologie’ zit dan ook
niet
alleen in een nadenken over de schepping, maar minstens zozeer in een
goed denken
over wat komen gaat (eschatologie).
Interviews
in Die Zeit
en Der Spiegel
Roger Hallam (1966) is
de belangrijkste grondlegger en ideoloog van de klimaatbeweging
Extinction
Rebellion (hip afgekort als XR). Hij was een dropout van de
prestigieuze London
School of Economics, biologische boer in Wales en werkte na zijn
failliet aan
een proefschrift over burgerlijke ongehoorzaamheid. In 2018 begon hij
Extinction Rebellion. Deze beweging wil door hinderacties van
burgerlijke
ongehoorzaamheid de absolute dringendheid van klimaatmaatregelen aan de
orde
stellen. Vandaar de naam: opstand tegen de uitroeiing. Begin oktober
hield
Extinction Rebellion grote blokkadeacties in o.a. Londen, Berlijn en
Amsterdam.
Hallam
werd onlangs geïnterviewd in Die Zeit en Der
Spiegel. De reporter van Die Zeit sprak hem aan op de vergelijking die
hij kort
daarvoor gemaakt had tussen de reactie op de klimaatcrisis en de
reactie op
Auschwitz. Roger Hallam antwoordde dat het hem
te doen was om een emotionele
reactie op de klimaatcrisis, vergelijkbaar met de emotionele reactie op
Auschwitz. ‘Alleen emotionaliteit zet mensen er toe aan om enigszins te
bewegen’. De Duitse cultuur, vervolgde Hallam, is te veel
getraumatiseerd door
Auschwitz om plaats te hebben voor een vergelijkbare emotionele reactie
op de
klimaatcrisis. ‘De
omvang van dit trauma (Auschwitz, C.W.) kan verlammen. Dat verhindert,
dat men
daaruit lering trekt’. En daarom wil hij Auschwitz relativeren. ‘De
afgelopen
500 jaar zijn er steeds weer genocides geweest…men zou zelfs kunnen
zeggen: dat
is bijna een normaal gebeuren… For me Auschwitz is just another fuckery
in
human history.
In
een iets eerder interview in Der
Spiegel voorspelde Hallam een groot graantekort door een zeer
sterke opwarming
van de aarde. ‘De consequentie is massale hongersnood, die leidt naar
massale
dood en tenslotte tot ineenstorting van de samenleving. Dit zal leiden
tot
genocide of massa migratie – of een combinatie van beide…Ecologische
ineenstorting betekent sociale ineenstorting. En wat betekent dat?
Oorlog, het
afslachten van mannen en het verkrachten van vrouwen’. De interviewers
van Der
Spiegel werpen tegen dat je de klimaatverandering toch niet
verantwoordelijk
kan houden voor het verkrachten van vrouwen tijdens een oorlog. Waarop
Roger
Hallam antwoordt: ‘Klimaatverandering is alleen de buizen die neerdalen
in de
gaskamer. Het is slechts een mechanisme waardoor de ene generatie de
volgende
vermoordt… het is mijn persoonlijke mening dat de elites de bewuste
beslissing
hebben genomen om de volgende generatie te vernietigen om zo hun macht
te
behouden’.
Reactie
Duitse Extinction Rebellion
Omdat
Roger Hallam aan zag komen dat dit interview opschudding zou
veroorzaken,
stuurde hij een email naar de Duitse
XR-beweging. In deze mail gaf hij
suggesties hoe de Duitse XR-beweging om zou kunnen gaan met de
opschudding die
zou ontstaan over zijn uitspraken. Hij stelde voor dat ze afstand
zouden nemen
van zijn woorden en zouden benadrukken dat het slechts zijn
persoonlijke mening
was. Vervolgens zou de Duitse XR-beweging de aanval moeten openen op de
pers:
dat die eindelijk eens de waarheid over klimaatverandering en de
komende
catastrofes op zou moeten schrijven. ‘Dit is een wereld waar de helft
van de
planeet onbewoonbaar zal worden voor mensen. We moeten focussen op de
toekomst,
niet op het verleden’.
Maar
de Duitse XR-beweging voerde Hallams
instructies niet uit. Ze distantieerde zich van zijn uitspraken en
publiceerde
de email die hij gestuurd had. Ook de Engelse XR-beweging distantieerde zich.
Hallam zag zich genoodzaakt tot twee keer toe excuses aan te bieden. Ze
waren voorspelbaar
halfhartig.
Discussies
in Nederland
De
Nederlandse Extinction Rebellion-beweging verklaarde via een tweet dat ze de
uitspraken van Roger Hallam over de Holocaust ‘niet ondersteunt’. Een
heel
aantal XR-leden vond dat veel te weinig en zij vroegen om een
uitgebreide
verklaring op de website. Die is er tot op heden niet gekomen. Wel is
er een
interne discussie geweest op de besloten discussiefora van
XR-Nederland. Deze
interne discussie was bedroevend. Ze
spitste zich vooral toe op de vraag of Hallam gelijk had dat de Shoah
slechts
een van de vele genocides was. De discussie kwam af en toe regelrecht
in
antisemitisch vaarwater terecht. Enkele Joodse XR-activisten haakten
af.
De
klimaatapocalyps relativeert alles
Lang
begreep ik niet waarom mensen niet duidelijk afstand konden nemen van
de
woorden van Hallam. Tot een van de discussiedeelnemers verklaarde dat
ze
Hallams woorden weliswaar verafschuwde maar hem ook gelijk gaf, omdat
we aan de
vooravond staan van een nog afgrijselijker scenario. ‘Staan we niet op
de
drempel van een wereldwijde gaskamer? Roger Hallam maakt de Shoah niet
kleiner,
hij maakt de toekomst groter en we kunnen niet zeggen dat we het niet
geweten
hebben. Wij hebben moeite met zijn uitspraken omdat we nog steeds in de
bubbel
leven waar de Shoah verleden is en de komende rampen (slechts) toekomst
zijn.’ Pas
bij het lezen van deze woorden besefte
ik hoezeer de klimaatcrisis een apocalyptisch denken oproept. En de
kern van dit
apocalyptische denken is: er
komt iets op ons af dat zo groot en
omvattend is
dat alles van onze huidige wereld daarbij in het niet valt. Ook de
Shoah valt
daarbij in het niet en dus kan de energie en de emotie die in het
gedenken van
de Shoah gestoken wordt, beter gereserveerd worden voor de komende
klimaatramp.
Gewone morele onderscheiden doen er niet meer toe, want de enige
toetssteen
voor je handelen is de komende ramp. Zo is alles geoorloofd, ook het
bagatelliseren van de shoah of de shoah gebruiken om met opzet een rel
te
schoppen.
Dit
is een gevaarlijk denken. Alles in het
leven wordt alleen nog maar betrokken op het voorkomen van de verwachte
catastrofe. Dit denken zit ook dicht tegen een volledig nihilisme aan:
er komt
toch een ramp, dus wat doet het er allemaal nog toe: laten we nog even
genieten
en de aarde opstoken. Na ons de vuurzee.
Paulus
Het
aardige was wel dat ik hierdoor de apostel Paulus nog weer beter
begreep.
Paulus en de eerste christengemeenten leven vanuit het geloof dat met
de dood
en opwekking van Jezus de eindtijd is aangebroken. Daardoor is alles
anders
geworden en met de spoedige terugkeer van Jezus gaat het straks nog
heel anders
worden. Die zich ontvouwende eindtijd roept de vraag op: wat betekent
dat voor
ons leven nu. Voor Paulus betekent het dat er een nieuwe gemeenschap
van mensen
ontstaat, een broeder- en zusterschap waarin alle bestaande
onderscheidingen in
klassen, seksen en groepen sterk gerelativeerd worden. Het heeft geen
zin meer
onderscheid te maken tussen een Jood of een niet-Jood, een slaaf of een
vrij
mens, een vrouw of een man. Paulus ontkent verschillen niet, maar oog
in oog
met het geweldige van de opstanding en de spoedige terugkomst van Jezus
stellen
die verschillen niets voor[i].
Dat
is enerzijds een heel sterke
relativering van bijna alles, maar tegelijkertijd zit er een utopische
opbouw
in. Er ontstaat een nieuwe vorm van samenleven.
Daarom
zijn juist de zaken die helpen om
zo’n nieuwe gemeenschap te bouwen van grote waarde. Ze zijn niet
relatief, maar
zullen ook in een post-apocalyptische wereld blijven. Liefde zal
hetzelfde blijven,
en ook hoop en geloof. Wat voor relativering van deze wereld je ook
voorstaat:
liefde, geloof en hoop moet je nooit relativeren. Daar moet je altijd
je gedrag
en levenshouding door laten bepalen. Bij Paulus vernietigt de apocalyps
niet
moraal of wat er goed is in deze wereld – anders dan bij
Hallam. Moraal
– Paulus geeft een heel aantal concrete
gedragsregels – en alles wat er nu al goed is, dat alles helpt om een
gemeenschap te bouwen die gericht is op de nieuwe tijd. Met als
grootste pijlers: liefde, geloof en hoop.
Geloof
‘Ik
doe niet aan hoop’ zei Roger Hallam daarentegen in Die Zeit. Hoop past
niet vis
à vis de klimaatapocalyps. Dat geeft zijn denken en handelen een hele
destructieve
richting. Het kan ook haast niet anders dan dat zijn koers uiteindelijk
toch
uitloopt op geweld – ondanks al de beleden geweldloosheid.
En
zelfs al zou Roger Hallam gelijk hebben
en de klimaatverandering inderdaad zo erg worden dat er hongersnoden en
rampen
komen (wat ik niet verwacht!), juist dan is het belangrijk om voor ogen
te
hebben dat ook deze rampen het einde niet zijn. Meer dan ooit is er op
een half
verwoeste aarde behoefte aan liefde en hoop, om sociale instorting te
beperken
en zo’n samenleving te laten overleven en te vernieuwen. En aan geloof
dat dit
alles draagt.
[i]
Karin
Neutel, A Cosmopolitan Ideal:
Paul's Declaration 'Neither
Jew Nor Greek, Neither Slave
Nor Free, Nor Male and Female' in the Context of First-Century Thought,
London
2015.
Gepubliceerd in In de Waagschaal januari 2020
|