Naar Hoofdstukpagina Liturgiek
Het
lied 'Toen midden in de windertijd' (lied 495 uit het Liedboek
2013) heeft een interessante
geschiedenis die een klein beetje van belang is voor het begrijpen van
dit lied.
Het lied is gebaseerd op het Canadese kerstlied 'It was in the moon of wintertime', maar is niet een duidelijke vertaling van deze Engelse tekst.
"It was in the moon of wintertime' geldt als het eerste Canadese Kerstlied en is zeer populair in Canada. Het gaat terug op een origineel dat volgens de overlevering door de Franse jezuïet Jean de Brébeuf in 1643 in de Huron-taal geschreven werd. Een eerste geschreven versie stamt uit het begin van de 18e eeuw.
Het lied lijkt een poging tot inculturatie van het Kerstverhaal. De bekendste (Engelse) tekst van dit lied gaat als volgt:
't
Within a lodge of broken bark the tender babe was found;
a ragged robe of rabbit skin enwrapped his beauty round;
but as the hunter braves drew nigh,
the angel song rang loud and high:
Jesus your King is born, in excelsis gloria
The earliest moon of wintertime is not so round and fair
As was the ring of glory on the helpless infant there
The chiefs from far before him knelt
With gifts of fox and beaver pelt
Jesus your King is born, in excelsis gloria
O children of the forest free, O sons of Manitou
The Holy Child of earth and heaven is born today for you.
Come kneel before the radiant boy
Who brings you beauty peace and joy
Jesus your King is born, in excelsis gloria
Het lied lijkt een heel aardige poging om het Kerstverhaal voor de Huron-indianen toegankelijk te maken. De naam van God is vervangen door die van Manitou, die alle Karl May-lezers kennen als de Indiaanse oppergod. De herders zijn jagers geworden en de wijzen uit het Oosten zijn 'chiefs from far' en het kindje wordt gevonden 'in konijnebont gewikkeld'. Zoals gezegd: het lied lijkt een poging tot inculturatie van het Kerstverhaal. Dat is het ook, maar er zit een addertje onder het gras. Deze Engelse vertaling is geen letterlijke vertaling van het lied van Jean de Brébeuf. Het is een romantiserende vertaling uit 1926 van Jesse Edgar Middleton. Het origineel van de Brébeuf klinkt anders. Een hedendaagse Engelse vertaling luidt:
Have courage, you who are human beings: Jesus, he is born
The okie spirit who enslaved us has fled
Don't listen to him for he corrupts the spirits of our thoughts
Jesus, he is born
The okie spirits who live in the sky are coming with a message
They're coming to say, "Rejoice!
Mary has given birth. Rejoice!"
Jesus, he is born
Three men of great authority have left for the place of his birth
Tiscient, the star appearing over the horizon leads them there
That star will walk first on the path to guide them
Jesus, he is born
The star stopped not far from where Jesus was born
Having found the place it said,
"Come this way"
Jesus, he is born
As they entered and saw Jesus they praised his name
They oiled his scalp many times, anointing his head
with the oil of the sunflower
Jesus, he is born
They say, "Let us place his name in a position of honour
Let us act reverently towards him for he comes to show us mercy
It is the will of the spirits that you love us, Jesus,
and we wish that we may be adopted into your family
Jesus, he is born
Dat klinkt toch anders. Manitou ontbreekt. Terecht, want dat was niet een God van de Hurons, maar van de Ojibwa. Het is een 'harder' lied geworden: de komst van Christus betekent ook een verlossing van de boze geesten. Je kunt je voorstellen dat de Jezuïeten die de Huron-indianen probeerden te bekeren dat zo inderdaad gezegd hebben. Het schattige konijnenbont is verdwenen, maar er is wel een echt Huron-gebruik voor in de plaats gekomen: het zalven van het hoofd. Het lijkt alsof de Jezuïeten dit Huron-gebruik hebben genoemd om het te kunnen associëren met de zalving van Christus.
Ook al zit er een bevoogdende bijklank in de vertaling van Middleton, toch zijn veel 'native americans' blij met deze versie, omdat ook dat een oprechte poging tot inculturatie was.
De vertaling van Middleton kan je ook zien als een reactie op een franse vertaling uit de 19e eeuw (Canada is ook franstalig) waarbij alle 'native-american'-elementen verdwenen zijn.
Jesus est né
Wat maakt dit nu uit voor het lied 'Toen midden in de wintertijd' uit het Liedboek 2013? In de hertaling van Joke Ribbers die daar staat ontbreken de verwijzingen naar 'jagers', 'chiefs'en konijnenbont. Alleen aan enkele zin kan je zien dat het uit een arctisch klimaat stamt, als er staat dat er 'geen vogel werd gehoord' staat. Dat slaat niet op het klimaat van Israël, ook niet op het klimaat van Nederland, maar op dat van Canada! Maar verder maakt het niet zo veel uit. Het lied van Joke Ribbers kan je verder zien als een zelfstandig kerstlied. (Deze hertaling kan ik hier helaas niet afdrukken om copyrightredenen).
In 1997 sprak ik met Joke Ribbers over dit lied. Ze had toen net een nieuwe vertaling van dit lied voor de bundel Hoop van alle Volken gemaakt (zie hieronder). Ze bekende me dat ze, toen ze aan de eerdere vertaling werkte (die in het Liedboek 2013 terecht gekomen is), het lied niet goed begrepen had, omdat ze de achtergrond er niet van kende. Ze was blij dat ze ook de vertaling voor 'Hoop van alle Volken' kon maken omdat ze zo het lied meer recht kon doen (zie Hoop van alle Volken 99).
.
Als een toegift geef ik een hertaling in een 21e-eeuwse setting.
The Lake Huron Carol
'Twas in the dark of wintertime when snowbirds all had fled
The mighty world creator sent angel choirs instead
Their light made highway lamps grow dim
and lonely road crews heard the hymn
Jesus your saviour is born, Jesus is born, in excelsis gloria!
'Twas in an old motel garage the tender babe was found
A blanket from the Sally Ann had wrapped his beauty round
Three refugees from distant lands
lay gifts down from near-frozen hands
Jesus your saviour is born, Jesus is born, in excelsis gloria!
Oh people of the frozen earth in the land of Manitou
The holy child of heaven and earth is born this day for you
Through snow-filled nights this radiant boy
can bring you warmth and peace and joy
Jesus your saviour is born, Jesus is born, in excelsis gloria
In Penetanguishene gloria;
in Alpena, Michigan gloria;
in Wikwemikong gloria!
Coen Wessel
Meer informatie over dit lied is te vinden op: cockburnproject.net en op Wikipedia . Een interview met een kenner van het Huron op deze pagina.
Een YouTube-versie van het Huron-lied, uitgevoerd in Indiaanse stijl is te vinden op:
YouTube.
Bevat ook alternatieve Engelse en Franse vertalingen. De Hurontekst met een meer letterlijke vertaling is te vinden op deze webpagina.
Het lied is gebaseerd op het Canadese kerstlied 'It was in the moon of wintertime', maar is niet een duidelijke vertaling van deze Engelse tekst.
"It was in the moon of wintertime' geldt als het eerste Canadese Kerstlied en is zeer populair in Canada. Het gaat terug op een origineel dat volgens de overlevering door de Franse jezuïet Jean de Brébeuf in 1643 in de Huron-taal geschreven werd. Een eerste geschreven versie stamt uit het begin van de 18e eeuw.
Het lied lijkt een poging tot inculturatie van het Kerstverhaal. De bekendste (Engelse) tekst van dit lied gaat als volgt:
't
Within a lodge of broken bark the tender babe was found;
a ragged robe of rabbit skin enwrapped his beauty round;
but as the hunter braves drew nigh,
the angel song rang loud and high:
Jesus your King is born, in excelsis gloria
The earliest moon of wintertime is not so round and fair
As was the ring of glory on the helpless infant there
The chiefs from far before him knelt
With gifts of fox and beaver pelt
Jesus your King is born, in excelsis gloria
O children of the forest free, O sons of Manitou
The Holy Child of earth and heaven is born today for you.
Come kneel before the radiant boy
Who brings you beauty peace and joy
Jesus your King is born, in excelsis gloria
Het lied lijkt een heel aardige poging om het Kerstverhaal voor de Huron-indianen toegankelijk te maken. De naam van God is vervangen door die van Manitou, die alle Karl May-lezers kennen als de Indiaanse oppergod. De herders zijn jagers geworden en de wijzen uit het Oosten zijn 'chiefs from far' en het kindje wordt gevonden 'in konijnebont gewikkeld'. Zoals gezegd: het lied lijkt een poging tot inculturatie van het Kerstverhaal. Dat is het ook, maar er zit een addertje onder het gras. Deze Engelse vertaling is geen letterlijke vertaling van het lied van Jean de Brébeuf. Het is een romantiserende vertaling uit 1926 van Jesse Edgar Middleton. Het origineel van de Brébeuf klinkt anders. Een hedendaagse Engelse vertaling luidt:
Have courage, you who are human beings: Jesus, he is born
The okie spirit who enslaved us has fled
Don't listen to him for he corrupts the spirits of our thoughts
Jesus, he is born
The okie spirits who live in the sky are coming with a message
They're coming to say, "Rejoice!
Mary has given birth. Rejoice!"
Jesus, he is born
Three men of great authority have left for the place of his birth
Tiscient, the star appearing over the horizon leads them there
That star will walk first on the path to guide them
Jesus, he is born
The star stopped not far from where Jesus was born
Having found the place it said,
"Come this way"
Jesus, he is born
As they entered and saw Jesus they praised his name
They oiled his scalp many times, anointing his head
with the oil of the sunflower
Jesus, he is born
They say, "Let us place his name in a position of honour
Let us act reverently towards him for he comes to show us mercy
It is the will of the spirits that you love us, Jesus,
and we wish that we may be adopted into your family
Jesus, he is born
Dat klinkt toch anders. Manitou ontbreekt. Terecht, want dat was niet een God van de Hurons, maar van de Ojibwa. Het is een 'harder' lied geworden: de komst van Christus betekent ook een verlossing van de boze geesten. Je kunt je voorstellen dat de Jezuïeten die de Huron-indianen probeerden te bekeren dat zo inderdaad gezegd hebben. Het schattige konijnenbont is verdwenen, maar er is wel een echt Huron-gebruik voor in de plaats gekomen: het zalven van het hoofd. Het lijkt alsof de Jezuïeten dit Huron-gebruik hebben genoemd om het te kunnen associëren met de zalving van Christus.
Ook al zit er een bevoogdende bijklank in de vertaling van Middleton, toch zijn veel 'native americans' blij met deze versie, omdat ook dat een oprechte poging tot inculturatie was.
De vertaling van Middleton kan je ook zien als een reactie op een franse vertaling uit de 19e eeuw (Canada is ook franstalig) waarbij alle 'native-american'-elementen verdwenen zijn.
Jesus est né
Chrétiens, prenez courage
Jésus Sauveur est né
Du malin les ouvrages
Ajamais sont ruinés
Quand il chante merveille
A ces troublants appas
Ne pretez plus l'oreille
Jésus est né, in excelsis gloria!
Oyez cette nouvelle
Dont un ange est portuer
Oyez, âmes fidèles
Et dilatez vos coeurs
La Vierge dans l'étable
Entoure de ses bras
L'Enfant-Dieu adorable
Jésus est né, in excelsis gloria!
Voici que trois Rois Mages
Perdus en Orient
Déchiffrent ce message
Ecrit au firmament
L'astre nouveau les hante
Ils la suivrant là-bas
Cette étoile marhante
Jésus est né, in excelsis gloria!
Jésus leur met en tête
Que L'Etoile en la nuit
Qui jamais ne s'arrête
Les conduira vers Lui
Dans las nuit radieuse
En route ils son déjà
Ils vont l'âme joyeuse
Jésus est né, in excelsis gloria!
Pour l'enfant qui repose
Dans un petit berceau
Humblement ils déposent
Hommages et cadeaux
Comme eux, l'âme ravie
Chrétiens, suivons ses pas
Son amour nous convie
Jésus est né, in excelsis gloria!
Wat maakt dit nu uit voor het lied 'Toen midden in de wintertijd' uit het Liedboek 2013? In de hertaling van Joke Ribbers die daar staat ontbreken de verwijzingen naar 'jagers', 'chiefs'en konijnenbont. Alleen aan enkele zin kan je zien dat het uit een arctisch klimaat stamt, als er staat dat er 'geen vogel werd gehoord' staat. Dat slaat niet op het klimaat van Israël, ook niet op het klimaat van Nederland, maar op dat van Canada! Maar verder maakt het niet zo veel uit. Het lied van Joke Ribbers kan je verder zien als een zelfstandig kerstlied. (Deze hertaling kan ik hier helaas niet afdrukken om copyrightredenen).
In 1997 sprak ik met Joke Ribbers over dit lied. Ze had toen net een nieuwe vertaling van dit lied voor de bundel Hoop van alle Volken gemaakt (zie hieronder). Ze bekende me dat ze, toen ze aan de eerdere vertaling werkte (die in het Liedboek 2013 terecht gekomen is), het lied niet goed begrepen had, omdat ze de achtergrond er niet van kende. Ze was blij dat ze ook de vertaling voor 'Hoop van alle Volken' kon maken omdat ze zo het lied meer recht kon doen (zie Hoop van alle Volken 99).
.
Als een toegift geef ik een hertaling in een 21e-eeuwse setting.
The Lake Huron Carol
'Twas in the dark of wintertime when snowbirds all had fled
The mighty world creator sent angel choirs instead
Their light made highway lamps grow dim
and lonely road crews heard the hymn
Jesus your saviour is born, Jesus is born, in excelsis gloria!
'Twas in an old motel garage the tender babe was found
A blanket from the Sally Ann had wrapped his beauty round
Three refugees from distant lands
lay gifts down from near-frozen hands
Jesus your saviour is born, Jesus is born, in excelsis gloria!
Oh people of the frozen earth in the land of Manitou
The holy child of heaven and earth is born this day for you
Through snow-filled nights this radiant boy
can bring you warmth and peace and joy
Jesus your saviour is born, Jesus is born, in excelsis gloria
In Penetanguishene gloria;
in Alpena, Michigan gloria;
in Wikwemikong gloria!
Coen Wessel
Meer informatie over dit lied is te vinden op: cockburnproject.net en op Wikipedia . Een interview met een kenner van het Huron op deze pagina.
Een YouTube-versie van het Huron-lied, uitgevoerd in Indiaanse stijl is te vinden op:
YouTube.
Bevat ook alternatieve Engelse en Franse vertalingen. De Hurontekst met een meer letterlijke vertaling is te vinden op deze webpagina.