Genesis 14:11-24 en Hebreeën 7:1-6          23 september 2001 Heerenveen Noord

Rond 1980 maakte de Amerikaanse regisseur Steven Spielberg een film over de eerste ontmoeting met ruimtewezens. Op aarde zijn eerst allerlei tekens te zien dat er ruimteschepen zijn gesignaleerd. Uiteindelijk landt zo’n ruimteschip en vindt er een ontmoeting plaats. Die ontmoeting is een prachtig spel van zeer voorzichtige wederzijdse toenadering, want geen van beide partijen weet of de ander vredelievende bedoelingen heeft. Aan boord van het ruimteschip bevindt zich een soort lichtorgel dat met licht en geluid klanken en lichtsignalen produceert. Het groepje wetenschappers dat de ruimtewezens zal gaan ontmoeten, antwoordt op de klanken en lichtsignalen door met een eigen orgel klanken en lichten van het ruimteschip over te nemen. Zo stemmen zij zich op elkaar af. En uiteindelijk vormen de klanken van het ruimteschip en van de aarde een groot concert, ten teken dat beide partijen vredelievend zijn. Het voorzichtig zoeken naar contact wordt beloond met vrede en begrip van de andere kant.

Meer dan over de ontmoeting met ruimtewezens - die naar mijn mening niet bestaan - gaat de film over wat er gebeurt in een ontmoeting tussen mensen. Tussen mensen uit verschillende culturen of godsdiensten, die elkaar vaak zo moeizaam begrijpen, niet weten hoe ze tekens en uitspraken van elkaar moeten waarderen. Die pas na een moeizaam kennismakingsproces elkaar leren begrijpen. Of mensen die al jarenlang bij elkaar wonen, misschien wel met elkaar getrouwd, maar voor wie de ander toch ten diepste ook een vreemde blijft. Een vreemde die steeds opnieuw verkend en benaderd moet worden.

In 1994 verschijnt er een nieuwe film over een ontmoeting met ruimtewezens. Heette Spielbergs film “Close encounters” nabije ontmoetingen, alleen de titel van de nieuwe film doet vermoeden dat hier de wind uit een hele andere hoek waait. “Onafhankelijkheidsdag, Independance day”. Het gaat in deze film om onafhankelijkheid. De ruimtewezens zijn dan ook geen knuffelige wezens die het goede voor hebben, maar sprinkhaanachtige monsters die de aarde aanvallen. In de film is te zien hoe zij een aanval doen op het hart van Amerika. Het Witte Huis, het Pentagon worden bij een eerste aanval in as gelegd. Ook het centrum van New York gaat eraan. Ook in deze film gaat het natuurlijk niet om ruimtewezens. In de film gaat het over onze angsten dat die ander, die vreemde ander, een bedreiging voor ons is. De film is gebaseerd op onze angsten en onze zeer reeele ervaringen. Dat de ander, de moslim, de buitenlander, maar misschien ook de mens die naast u zit een bedreiging is. Dat hij niet iemand die harmonie en broederschap op het oog heeft, maar iemand die u kapot wil maken. En daarop reageren we met verzet en met agressie. In de film wordt dat verbeeld door de  president van Verenigde Staten die uitroept: gooi ze kapot met kernwapens, let’s nuke the bastards. En u zou eens moeten weten hoe de bioscoopzaal vol met jongetjes van een jaar of zeventien dan joelt en juicht, want daar wordt onze agressie aangesproken. Maak ze kapot voordat ze jou kapot maken. Overigens helpen in de film die kernwapens niets, pas een militaire precisieoperatie naar het hart van de tegenstander levert resultaat op.

Abraham heeft zijn neef Lot bevrijd en in één moeite door heeft hij ook nog manschappen van de koning van Sodom en het bezit van deze koning bevrijd uit de handen van dezelfde ontvoerders bevrijd. Maar de koning van Sodom is hier helemaal niet dankbaar voor - het zijn zijn mensen en zijn spullen - en hij trekt Abraham tegemoet, en natuurlijk niet in zijn eentje maar met een stevig legertje. Zijn eis aan Abraham is ook niet misselijk: geen dank je wel voor de bevrijding van zijn mensen, maar botweg: het bezit kan je houden, maar geef mij mijn mensen terug. Een handelen niet gebaseerd op dankbaarheid, niet gebaseerd op hoffelijkheid of gerechtigheid, maar op de machtsverhoudingen van dat moment: we maken een deal: ik mijn mensen, jij het bezit. 

Maar nog voordat de koning van Sodom zijn eisen op tafel heeft kunnen leggen is daar die interventie door een andere koning. Melchizedek. Niet alleen koning, maar ook priester van een God, de allerhoogste. Een hoogst dubbelzinnige naam, God, de allerhoogste, verwijzend naar een of andere heidense oppergod van de Kanaänieten, maar tegelijk hoor je daar ook de naam van de God van Abraham en de vader van Jezus Christus in: God, de allerhoogste. Koning van Salem, is hij en daarin hoor je niet alleen het woord sjaloom, vrede, maar ook Jerusalem. Met de suggestie dat Salem, een soort voorafschaduwing is van de stad waar ooit David zal regeren. 

Melchizedek treedt Abraham tegemoet met brood en wijn. Met giften, met de tekenen van leven. En aan zijn gaven verbindt hij een zegen. Het is meer dan een maaltijd, het is ergens een soort avondmaal, je eet en drinkt, en je verbindt het met God door het te zegenen. “Gezegend zij Abram door God, de Allerhoogste, de Schepper van hemel en aarde en geprezen zij God de allerhoogste, die uw vijanden in uw macht heeft overgeleverd”. En op deze bijzondere godsdienstige gaven reageert Abraham ook op zijn beurt op een godsdienstige wijze. Hij geeft aan Melchizedek de tienden. In latere tijden is dat de belasting die aan de tempel van Jeruzalem betaald moet worden, maar die geeft Abraham nu al aan deze koning-priester uit Salem: 10% van alle buit en van alle manschappen is voor Melchizedek.

Een genereus gebaar van Abraham, maar ook lastig te duiden. Bewijst Abraham hier eer aan een heidense god door deze tienden of geeft hij de eer aan de God die eens in Jeruzalem zal wonen. Misschien moet je het zo zeggen: in de gestalte van deze heidense priester komt een echte priester van de God van Abraham naar voren.. Ook in de bijbel blijken de zaken ingewikkelder te liggen dan: er is maar één ware godsdienst, al het andere moet weg. Men kan in die andere heidense God trekken van de God van Israel ontwaren.

Abraham en Melchizedek hebben een bijzondere ontmoeting, een close encounter, een nauwe, nabije ontmoeting, die door Melchizedeks zegen en Abrahams tienden een ontmoeting in Gods naam wordt.

Op de koning van Sodom reageert Abraham heel anders. Maar ook op een bijna rituele manier. Abraham gaat niet met de koning van Sodom onderhandelen. Een beetje meer, een beetje minder. Hij gooit het niet met hem op een accoordje: jij je mannen, ik je bezit. Van deze man wil hij het bezit niet eens hebben. En ook dat wordt met een godsdienstig gebaar bekrachtigd. Abraham heft zijn hand op tot God: geen draad of geen schoenriem wil ik van u hebben. Want het gezegende bestaan dat in Abraham vorm moet krijgen, dat mag niet van deze man afhankelijk zijn. Deze koning mag niet later zeggen: jouw gezegende leven, dat komt eigenlijk van mij.

In de week na 11 september ben ik bij de Turkse moskee in Heerenveen langs gegaan. Ik word er altijd bijzonder gastvrij ontvangen en ook deze keer kreeg ik meteen koffie en werd de Imam voor mij uit zijn woning gehaald. En ik stelde hem de vraag die op mijn lippen brandde: wat vindt u van de aanslagen in Amerika en wat zou u tegen christenen in Heerenveen willen zeggen.

Om eerlijk te zijn had ik als antwoord een paar vrome en goedbedoelende woorden verwacht, over vrede tussen de godsdiensten en zo, maar het pakte anders uit. “Te laat, zei de Imam, te laat, het westen had veel eerder in actie moeten komen tegen het terrorisme. Er had veel harder en eerder opgetreden moeten worden tegen terroristen. En veel te lang zijn terreurdaden goedgepraat of zijn de terroristen zelfs opgeleid door het westen.” Op de achtergrond van deze woorden speelt natuurlijk dat hij Turk is en dat er al jaren een conflict is in Turkije met de Koerdische Afscheidingsbeweging PKK.

Het tweede dat hij zei was dat hij vond dat de schuldigen van de aanslagen streng gestraft moesten worden, al hoopte hij dat de Amerikanen zouden inzien dat de levens van onschuldige burgers in Kaboel net zo kostbaar zijn als die van New York. En verder maakte hij zich grote zorgen over de geweldsincidenten in Nederland, zoals het ingooien van ruiten bij moskeeën en het in brand steken van een Islamitische school. Onze vrouwen moeten zonder angst met een hoofddoekje over straat kunnen. Tenslotte zei hij: onze moskee staat altijd open voor iedereen en wie er ook maar komt zullen we net als u gastvrij ontvangen.

Net als Abraham twee verschillende koningen ontmoet, komt de Islam ons op grofweg twee manieren tegemoet: als een godsdienst die met ons hier wil leven en net als wij op zoek zijn naar een goed leven met God en mensen. Dat is een stroming waarmee echte ontmoetingen mogelijk zijn, waarin verrassende dingen kunnen gebeuren. En in hun God ontwaren we soms iets van de vader van Jezus Christus, zoals ook Abraham de God van Israel kon ontmoeten bij de priester Melchizedek.

Maar er is ook de stroming vol wrok tegen het westen, anti-semitisch, hard en vol haat. Met deze stroming is op de lange termijn geen echte vrede mogelijk, zoals er ook met de koning van Sodom geen deal mogelijk was, want deze stroming is een ramp voor de mensen daar, denk alleen maar aan de positie van vrouwen in Saoedie Arabië, die niets mogen, en een ramp voor de wereld. En wie van hen geweld gebruiken of tot haat aanzetten moeten aangepakt worden.

Melchizedek. Hij vertegenwoordigt de belofte dat er een Jeruzalem zal zijn waar Abraham en zijn kinderen met brood en wijn ontvangen worden. Een priesterschap dat vrede zal geven aan de wereld. Zo’n priester is ook Jezus. In Melchizedek herkennen wij Christus. Zoals Melchizedek Abraham tegemoet komt, zo komt Christus ons tegemoet. Zo gastvrij, zo vol van vrede. Hij biedt ons brood en wijn. Hij is een priester die ons zo nabij ontmoeten wil, dat hij uiteindelijk zichzelf geeft. Niet om anderen te vernietigen of buiten te sluiten, maar om mensen te ontmoeten die in verwarring en doodsdrift gevangen zitten. En aan hen het leven te brengen.

In die vreemde gestalte van Melchizedek komt Christus ons tegemoet. Net als Melchizedek in een heel andere gedaante dan je misschien zou verwachten. In zo’n vreemde gestalte komt Christus ook vandaag tot ons. Misschien wel in de gestalte van een moslim die je met koffie en kleffe koekjes welkom heet in zijn huis en zijn woorden spreekt over de allerhoogste God.. Amen.