Eer je vader en je moeder is een gebod gericht aan kinderen. Het is niet een gebod aan ouders: zorg dat je kinderen je gehoorzamen. Het is een gebod dat zich richt op ons allemaal zoals wij hier zitten. wij allemaal zijn kinderen, wij hebben ouders gehad, aan ons bestaan is ooit een samenkomst van een man en een vrouw vooraf gegaan. Aan ons kinderen is het gericht. Eer je vader en moeder  is niet een gebod waarmee je in de opvoeding je gezag kan versterken. Het gebod  is in de eerste plaats gericht op ons volwassenen, zoals elk ander gebod in de bijbel zich ook richt op volwassenen. Het begint onderop, het spreekt ons aan als de kinderen die we allemaal zijn. Tegen ons wordt gezegd: “eer je vader en moeder”.

En dan komt er een toevoeging: opdat uw dagen verlengd worden in het land dat de Heer, uw God, u geven zal. Aan dit gebod wordt direct een belofte verbonden. Het is het enige van de tien geboden dat zo’n belofte heeft. Eer je vader en moeder, dat heeft te maken met waar je vandaan komt, met het verleden, met wat achter je ligt. Maar aan dit gebod is een belofte verbonden voor wat nog komen gaat, voor wat voor je ligt, voor de toekomst: opdat je dagen verlengd zullen worden. Dat is mooi: de blik naar het verleden geeft lengte aan je dagen. In de zin natuurlijk van: je leeft er langer door. Maar ik hoor er ook in: de dagen van je leven krijgen meer lengte, ze worden groter, voller, krijgen meer perspectief, meer inhoud. Dat is mooi: wie kijkt naar waar hij of zij vandaan komt, wat achter je ligt, die krijgt de belofte van een lang leven met lange dagen. “Ik kijk nooit achterom, wat geweest is, is geweest, we moeten vooruit, alleen dan kom je vooruit” Nee, voor wie achteruit kijkt is er de belofte van een lang leven.
En dan gaat de belofte nog verder: niet alleen een lang leven, maar ook: in het land dat de Heer u geven zal. Een belofte van een land, van ruimte, van een plek voor jou. Wie zijn vader en moeder eert krijgt de belofte van ruimte, van een plaats voor wie nu nog geen plaats heeft. Het is het besef: alleen in een respectvol gedenken, in een eren van onze ouders, van het verleden, van de wegen die God in het verleden ging met zijn mensen, ligt een toekomst.

 Maar de omgang met onze ouders heeft zijn problematische kant. “De eerste zestig jaren van mijn leven heb ik niet mijn eigen leven geleefd, maar stond mijn leven in het teken van mijn moeder. Ik trouwde met de jongen van wie ik wist dat mijn moeder hem leuk vond. Ik ging het werk doen dat zij vond passen voor mij. Mijn kinderen voedde ik op zoals ik dacht dat zij het goed vond. Ik was niet zelf op mijn momenten gelukkig, ik was gelukkig als zij gelukkig was. Vijf jaar geleden ben ik zo boos geworden. Mijn moeder was al tien jaar dood. Ik weet het nog goed ik fietste ergens langs een maisveld en ik heb staan schelden, zo alleen maar staan schelden”.

 Maar wat is dan dat eren, wat betekent het om te eren. Het woord eren in de bijbel heeft te maken met zwaarte en met wegen. Je laat het gewicht van iets tot je doordringen. Je weegt het in je handen. Je staat open voor de kracht en grootheid ervan. En op jouw beurt reageer je: door respekt en eerbied te geven.
Aan dat eren zit een volwassen kant: jij leert naar ze kijken als de mensen die ze zijn. Een kant waarbij jij niet meer het kind bent. Een jonge vrouw vertelt: “Altijd kreeg ik van mijn moeder te horen: je zus is veel aardiger voor mensen, je zus doet het veel beter op school, waarom kan jij niet één keer als je zusje zijn? Ik leed daar onder, voelde me minder dan mijn succesvolle zusje. Toen ik volwassen werd heb ik haar dat enorm verweten, ben ik daar lang boos om geweest. En toen ze op vrij jonge leeftijd stierf heeft dat ook tussen ons in gestaan. Maar de laatste tijd heb ik iets van: o.k. dat was niet netjes van haar, maar ze had zoveel andere kwaliteiten. Ze had zo’n diepe liefde voor muziek en heeft die op ons overgebracht. Ze kon me zo lekker opstoken tegen mijn leraren. Ik heb nu zelf kinderen, ik zal nooit de één als voorbeeld voor de ander stellen, daarin volg ik haar niet. Maar de laatste tijd denk ik: wel in heel veel andere dingen.”

Maar er zit ook een kant aan dat je beseft dat jouw eren van je ouders vooraf gaat aan jou. Er is eerst de eer voor je ouders en pas daarna het wegen van hun verdienste. Het is een gebod dat ons leert onze ouders, maar daarvandaan ook God en andere mensen, niet steeds vanuit onszelf met onze eigen maatstaven te meten en te wegen. Je ouders gaan in de tijd aan je vooraf. Zij zijn er en ze zetten je neer op deze aarde. Maar ook hun waardigheid gaat vooraf, ze hebben al waarde, ook voordat jij die erkent. Daarom is het ook goed dat ook al kleine kinderen een zeker respect voor hun ouders hebben. Dat is iets anders dan altijd gehoorzaam zijn, maar het betekent: ik leer dat er een voorafgaan aan is aan mijn wil, mijn drift, mijn leven. Als je dat van je ouders beseft, besef je dat ook van je naaste en van God.

Eer je vader en je moeder is het vijfde gebod. De eerste vier geboden gaan over de relatie van de mensen met God. De geboden 6 tot en met 10 gaan over de relaties van mensen met elkaar. Dit gebod staat er net zo’n beetje tussenin. Het hoort bij alletwee. Want wie leert om zijn ouders te eren, wie beseft dat hun waarde vooraf gaat aan mijn oordeel over hen. Die zal ook zo over andere mensen kunnen denken en spreken. Dan sla je niet dood, dan steel je niet en dan pleeg je waarschijnlijk ook geen echtbreuk. En aan de andere kant: dan leer je dat God aan jou voorafgaat. Dat je hem moet eren. Amen.

Heerenveen 2002