Bij het aanvaarden van de wet die het mogelijk maakt dat ook mensen van hetzelfde geslacht met elkaar trouwen (2000) was de Tweede Kamerfractie van GroenLinks er voorstander van om ruimte te geven aan ambtenaren met gewetensbezwaren. Maar vanaf 2007 is GroenLinks daar tegen. Amanda Kluveld vroeg de afgelopen weken in twee artikelen in de Volkskrant aan GroenLinks of de partij ooit verantwoording heeft afgelegd over deze ommezwaai. Voormalig partijleider Femke Halsema reageerde daarop door te zeggen dat ze dat uitgebreid gedaan heeft. Maar ze maakte ook duidelijk er geen zin in te hebben te vertellen wanneer ze dat gedaan had. Letterlijk tweette ze: ‘Misschien (moet u) de verslagen eens gaan lezen v d debatten die in de jaren daarna volgden: uitgebreide verantwoording.’

Omdat deze tweet ook aan mij gericht was - ik had een tweet gemaakt over het artikel van Amanda Kluveld - ben ik in de Kamerstukken op zoek gegaan naar een verantwoording van de GroenLinks-fractie.

De behandeling van het wetsontwerp in 2000

Ik wil eerst stil staan bij de behandeling in 2000 van de wet ‘openstelling huwelijk voor personen van hetzelfde geslacht’. Bij de behandeling van het wetsontwerp in de commissie Justitie dringen de reformatorische partijen er op aan dat ambtenaren die gewetensbezwaren hebben geen huwelijken hoeven te sluiten tussen mensen van hetzelfde geslacht. Staatssecretaris van Justitie Job Cohen, die verantwoordelijk is voor dit wetsontwerp, zegt dit bij de behandeling in de Tweede Kamer volmondig toe.

Bij de commissievergadering was er geen vertegenwoordiger van Groen Links aanwezig. Bij het debat in de Tweede Kamer is Femke Halsema de woordvoerder. Zij juicht de toezegging van de staatssecretaris van harte toe: ‘Ik ben blij dat de staatssecretaris zijn standpunt heeft verzacht. Ook GroenLinks vindt dat ruimhartig moet worden omgegaan met ambtenaren die principiële of religieuze bezwaren hebben tegen het huwelijk van homoseksuelen. Bovendien wordt hiermee een werknemersrecht waaraan mijn fractie altijd zeer heeft gehecht nog eens gehonoreerd.’.

Tijdens dit debat in de Tweede Kamer wordt er alleen gesproken over ‘ambtenaren met gewetensbezwaren’. Een verschil tussen zittende ambtenaren en nieuw te benoemen ambtenaren - een verschil dat in de jaren daarna zal opduiken in de discussie - komt bij de behandeling in de Tweede Kamer niet aan de orde.

Maar als het wetsontwerp een aantal maanden later in de Eerste Kamer wordt behandeld, wordt daar door Timmerman-Buck (CDA) en Van Schijndel (GroenLinks) wel naar gevraagd. Staatssecretaris Cohen antwoordt heel duidelijk: ‘De heer Van Schijndel vroeg in dit verband om het beroep op gewetensbezwaren van godsdienstige aard alleen toe te staan aan huidige ambtenaren van de burgerlijke stand en niet aan toekomstige. Ik zie niet in dat in dit opzicht onderscheid gemaakt zou moeten worden.’

Stilte

In de jaren 2001-2006 is GroenLinks opvallend afwezig in de discussie rond de ‘weigerambtenaren’. Ik heb geen bijdragen van hen aan de discussie in het parlement kunnen vinden. Andere fracties zijn wel actief. D’66-woordvoerder Van der Ham stelt een heel aantal keren vragen over de weigerambtenaren. PvdA-woordvoerder Timmer dient op 13 april 2006 een motie in. Zij vraag de regering te verbieden dat er nog nieuwe ambtenaren met gewetensbezwaren worden aangenomen. Deze motie is niet door Groen Links ondertekend, wel door D’66 en de LPF. De motie wordt uiteindelijk teruggetrokken en komt dus niet in stemming.

Debat regeringsverklaring

De kwestie van de ‘weigerambtenaar’ wordt in de hele samenleving opnieuw uitvoerig bediscussieerd in de eerste maanden van 2007. Het zijn de maanden van de kabinetsformatie van het kabinet Balkenende IV (CDA, PvdA en CU). Bij het debat over de regeringsverklaring in 2007 kritiseert Femke Halsema het regeerakkoord: ‘Een recht op leven in de Grondwet, een handvest over burgerplichten, gewetensbezwaren voor ambtenaren die homo’s trouwen en beperkingen plus een evaluatie bij abortus zijn zeker tezamen geen onschuldige verschuivinkjes, maar tasten naar mijn idee hard bevochten burgerlijke vrijheden aan’.

Bij dit debat over de regeringsverklaring 2007 spitst de discussie zich opnieuw toe op het aannemen van nieuwe ‘weigerambtenaren’. GroenLinks is daar tegen. Femke Halsema zegt:

‘Ik was woordvoerder bij de openstelling van het burgerlijk huwelijk. Toen is inderdaad de afspraak gemaakt dat voor huidige ambtenaren tijdelijk zou gelden dat zij een beroep op gewetensbezwaren mochten doen. Voor nieuwe ambtenaren zou dat niet gelden. Gaat dit nu ook gelden voor mensen die ambtenaar van de burgerlijke stand willen worden, of alleen voor de mensen die al ambtenaar waren?’

Femke Halsema heeft hier, bij het debat over de regeringsverklaring, geen goed geheugen. In 2000 is in de Tweede Kamer nooit gezegd dat de regeling voor ‘weigerambtenaren’ alleen voor zittende weigerambtenaren zou gelden. Bij de behandeling in de Eerste Kamer is zelfs expliciet door staatssecretaris Cohen gezegd dat dit ook zou gelden voor toekomstige ambtenaren.

Vanaf 2007 keert GroenLinks zich tegen de ‘weigerambtenaar’. In 2008 vraagt GroenLinks-woordvoerder van Gent expliciet om een optreden tegen nieuwe ‘weigerambtenaren’. In 2011 vraagt GroenLinks ook om een optreden tegen zittende ‘weigerambtenaren’. Op initiatief van GroenLinks-woordvoerder van Gent verzocht de Tweede Kamer afgelopen week de regering om ‘een einde te maken aan het fenomeen van de weigerambtenaar’. Let op de harde en afstandelijke formulering van deze motie-van Gent!

Geen antwoord

In 2000 wil Femke Halsema nog ‘ruimhartig’ omgaan met ambtenaren met gewetensbezwaren. In 2007 denkt ze daar anders over. Sterker nog: ze heeft een heel andere - en onjuiste - herinnering gekregen aan de debatten van 2000. Kamerstukken doorspitten is niet mijn dagelijks werk, dus ik kan wat gemist hebben, maar voor zover ik heb kunnen nagaan heeft GroenLinks nooit verantwoording afgelegd in het parlement over de draai die ze gemaakt heeft.

Amanda Kluveld vroeg in de Volkskrant ‘waar en wanneer is er door de partij diepgaand ingegaan op de redenen waarom alles wat Halsema tijdens het debat over de openstelling van het burgerlijk huwelijk naar voren bracht, opeens niets meer waard is, voor haarzelf niet en voor GroenLinks niet’. Die vraag is nog niet beantwoord en als ik de verslagen van de debatten in het parlement doorlees krijg ik dat antwoord ook niet.

Coen Wessel

Mijn eigen bijdrage aan de discussie uit 2007 over de weigerambtenaren vindt u hier.