De PVV heeft bij de Europese verkiezingen van 2014 minder stemmen gekregen dan in 2009. De exitpolls verschillen een beetje over de hoeveelheid stemmen die de PVV verloren heeft, maar het is zeer waarschijnlijk dat zondag a.s. blijkt dat Wilders vele duizenden stemmen minder heeft.

Het ligt voor de hand om te vragen waarom Wilders zoveel verloren heeft. Maar misschien is die andere vraag veel interessanter: waarom won Geert Wilders zoveel stemmen in 2009?

Voor een PVV-sympathisant lag het voor de hand om niet te gaan stemmen voor de Europese verkiezingen. Een parlementslid van de PVV speelt een geringe rol in het Europese parlement. Het is bovendien lastig om te gaan stemmen voor een parlement waar je eigenlijk tegen bent. Alleen in het geval van een dreigende ineenstorting van het Europese project had het veel zin gehad om naar de stembus te gaan en op de PVV te stemmen. De PVV had dan als reddend alternatief kunnen optreden voor een panische Europese elite. Maar we zitten niet in zo’n situatie.

De vraag moet daarom niet luiden: waarom verloor de PVV in 2014, maar: waarom won de PVV in 2009?

Voor de sympathisanten van Geert Wilders draaiden de verkiezingen van 2009 helemaal niet om Europa. Een stem op de PVV was in 2009 niet een stem voor Europa, maar het was een stem op Geert Wilders.

In 2004 trad Geert Wilders uit de VVD. In november 2006 deed de PVV voor het eerst mee aan de Tweede Kamerverkiezingen. In de aanloop naar deze verkiezingen werd er nauwelijks rekening gehouden met een succes voor hem. Hij kreeg niet veel aandacht en de opiniepeilingen gaven de PVV een dag voor de verkiezingen 4 of 5 zetels. Het werden er uiteindelijk 9. Veel potentiële PVV-kiezers zullen bij deze verkiezingen nog een stem op Rita Verdonk hebben uitgebracht, die toen – na een verloren leiderschapsstrijd - op de tweede plaats van de VVD-lijst stond en een voorkeurstemmencampagne voerde.

Achteraf gezien waren de Europese verkiezingen van 2009 voor Geert Wilders ‘a perfect storm’. Het waren de eerste verkiezingen waarbij de PVV ook voor de verkiezingen volop aandacht kreeg. Veel VVD-kiezers uit 2006 waren ontevreden over de koers van de VVD, na het opstappen van Rita Verdonk in oktober 2007. In juni 2009 kraakte het kabinet Balkenende al uit alle macht, Fortis was een half jaar daarvoor omgevallen en de gevolgen van de bankencrisis werden duidelijker.

Bij de Europese verkiezingen van 2009 waren de sympathisanten van de PVV extra gemotiveerd om naar de stembus te gaan. Voor het eerst konden ze massaal kenbaar maken dat de PVV hun partij was. De PVV scoorde 17% van de stemmen, in percentage evenveel als de LPF in 2002, een week na de moord op Fortuyn. Op de vleugels van dit Europese succes won de PVV de parlementsverkiezingen van 2010 en werden ze gedoogpartner van het eerste kabinet Rutte. De PVV haalde in 2010 wel veel meer stemmen dan bij de Europese verkiezingen van 2009. Maar het percentage van 2009 werd niet gehaald. De PVV bleef steken op 15,4%.

Achteraf kan je zeggen: in 2009 was de opkomst van PVV-sympathisanten boven gemiddeld hoog. De PVV-kiezers lieten zich daarbij niet leiden door vragen over Europa, maar ze konden voor het eerst hun stem massaal aan de PVV geven.

Coen Wessel

Tweede Kamerverkiezing en peilingen 2006:  

Europese Verkiezingen 2009:   

Tweede Kamerverkiezingen 2010:      

Verkiezingsuitslag Tweede Kamerverkiezingen 2012

Europese Parlementsverkiezingen 2014