Aan
de slag met mystiek |
|||
Naar Homepage Naar Weblog Naar Archief |
Mystiek, is dat niet iets voor een enkeling? Iets voor de binnenkamer? Of kun je het ook een plek geven in het gemeenteleven? Coen Wessel heeft er ervaring mee en doet suggesties: hoe maak je mystiek toegankelijk en welke teksten kun je gebruiken in een kring of een kerkdienst. Mystieke teksten zijn niet eenvoudig. Ze veronderstellen bekendheid met de bijbel en delen van de christelijke cultuur. Mystieke teksten kunnen ook een gevoel van jaloersheid oproepen. Je kan je er makkelijk een buitenstaander door voelen, omdat jij niet zulke ervaringen hebt. Als ik mystieke teksten lees, in de doorsnee Protestantse gemeente waar ik predikant ben, dan is mijn doel niet om van mijn gemeenteleden mystici te maken. Dat ben ik zelf ook niet. Maar de teksten roepen wel wat op. Ze stimuleren om geloofs- en gevoelslagen in je eigen ziel opnieuw te waarderen. De teksten laten zien dat geloven zoveel rijker is dan ‘exegetisch verantwoord bijbellezen’ en ‘goed doen voor elkaar’. Ze openen een spirituele traditie die de afgelopen eeuwen is ondergesneeuwd in rationalisme of al te starre geloofsleer. Ze kunnen ook opnieuw duidelijk maken waar het ook in de wat gewonere zaken als Avondmaal en Doop om te doen is: de verbondenheid met Christus. O sele myn Een goede tekst om mystiek te introduceren is ‘O sele myn’, een gedicht van een onbekende auteur uit het jaar 1300. De klanken van het Middelduitse gedicht zijn betoverend en het bevat heel veel waar het in de mystiek om draait: het uitgaan van jezelf, het ingaan in God, het gevoel van verzinken, het gevoel van onontkoombaarheid, de verwijzing naar de bijbel (Psalm 139), de traditie van de negatieve theologie, het loslaten en het winnen door verliezen.
Mechtild
van
Maagdenburg (1207-1282) is de ideale mystica om mee te beginnen. Ze
schreef
redelijk toegankelijke teksten en ze heeft een spannend en aansprekend
leven
gehad. Als vrouw van adel ging ze sociaal werk doen onder de armen in
de grote
stad. Ze kon ook goed schelden tegen de kerk en de clerus: ‘Jullie
goud is
verrot in een poel van onkuisheid’. De mystieke teksten die ze schreef
zijn
prachtig. Jij bent voor mijn verlangen een
liefdesgevoel Met middelbare scholieren heb
ik teksten van haar gelezen.
Ik heb hen ook een (fictief) proces tegen haar laten voeren. Dat de
scholieren
de arme Mechtild tot de brandstapel veroordeelden was niet helemaal
mijn
bedoeling, maar ze leerden zich goed inleven in haar situatie en haar
teksten. Muziek Met muziek worden mystieke
teksten veel toegankelijker. Muziek
maakt je ziel ontvankelijker. Van mystieke teksten uit het Evangelie
van Thomas
zijn een tijd geleden motetten gemaakt, die makkelijk met een cantorij
gezongen
kunnen worden. Maar er zijn ook mystieke teksten waarvan de melodieën zijn overgeleverd. Een aantal jaren geleden is ontdekt op welke melodieën de mystica Hadewych haar liederen schreef. De mystica Hildegard van Bingen schreef zelf muziek. In een dienst heb ik een antifoon van haar laten klinken bij een psalm die door de gemeente werd gelezen, hardop in twee groepen als in een klooster. We waren allemaal diep onder de indruk dat er zoiets prachtigs klonk. De mystieke visioenen van
Hildegard van Bingen zijn ingewikkeld
om
zomaar voor te lezen in een dienst. Maar twintig jaar na Hildegards
dood zijn
er prachtige afbeeldingen van gemaakt. Die zijn eenvoudig op de beamer
te
vertonen en uit te leggen. Liederen In het liedboek staan een heel
aantal liederen die spreken
over een hele intieme omgang met God. Het is mooi om een aantal daarvan
eens
heel zorgvuldig te lezen en de achtergronden er van op te zoeken.
Sommige
liederen zijn gebaseerd op middeleeuwse mystieke teksten zoals ‘Heilige
liefdeskracht’ (nr. 673). Heilige
liefdeskracht Andere liederen zijn zelf
beschrijvingen van een innige
omgang met Jezus of met God, zoals in de liederen van
Paul Gerhardt (bijvoorbeeld 903 ‘Zou ik niet
van harte zingen’), Johan Scheffler (908 ‘Ik heb U lief, o mijn
beminde’),
Brorson (480 ‘Ik wandel in gedachten’) en Nicolai (518 ‘Hoe helder
staat de
morgenster’). Schalom Ben-Chorin schreef een modern lied over het
zoeken,
vluchten en achterhaald worden door God (857 ‘Jij zoekt mij: mens waar
ben je’).
Hoe een mens in al de seizoenen van zijn of haar leven met Christus
samen
groeit wordt prachtig beschreven in ‘O, Christus, bron van lentebloei’
(817). Ook in de Mattheus Passion
speelt de mystiek een grote rol.
Meteen in de eerste zinnen wordt Jezus ‘de bruidegom’ genoemd. Na de
pauze
worden passages uit het mystieke bijbelboek Hooglied geciteerd. In de
aria’s
leeft de gelovige op een emotionele en innige manier met het lijden van
Jezus
mee. Veel koren hebben de goede gewoonte om voor de jaarlijkse
uitvoering van
de Mattheus Passion iemand uit te nodigen om samen over de tekst te
spreken. Moderne
mystiek Mystiek is niet alleen iets van
lang geleden. De predikante Carine
Philipse publiceerde in 2013 een dagboek van de mystieke ervaringen ze
tien
jaar eerder gekregen had. Het zijn eenvoudig te lezen teksten waarin ze
de
vreugde van haar mystieke proces beschrijft, maar ook de moeite en de
energie
die het haar kost. Nadat de spanning en de wanhoop
zich in haar opgehoopt heeft
vindt er in januari 2004 een ‘doorbraak’ plaats. Twee weken later
schrijft ze: ‘Het is
alsof ik op een hoge heuvel ben aangekomen, vanwaar ik het hele
landschap kan
overzien. En nu
zie ik
dat de weg die Jij al zo lang met mij gaat, Liefdevolle, altijd al deze
Weg
was. Jij
stortte
Je in het gebed in mij uit en vulde mij, zoals een schaal gevuld wordt
met
water, totdat hij overstroomt. Alleen was ik er nog niet werkelijk
klaar voor
om mij helemaal aan Jou over te geven, omdat ik mij nog zo vasthield
aan wat ik
dacht dat mijn zekerheden waren. Maar
Jij
hebt me alles waaraan ik me nog vastklampte, uit handen geslagen en
bent als
een stortvloed van water door de dam gebroken die ik had opgeworpen. Nu
overstroom Je het land.’ Moderne
poëzie Ook in het boeddhisme, in de Islam en in het Jodendom worden mystieke ervaringen beschreven. Merkwaardig genoeg ook in de Nederlandse poëzie van de twintigste eeuw. Vorig jaar verschenen hier publicaties over van Jaap Goedegebuure en Hans Groenewegen (†). Heel veel dichters, juist ook mensen van wie je het niet zo zou verwachten (Gorter, Lucebert, Kouwenaar, Nescio), zijn diep beïnvloed door de mystieke traditie. De bitterschone mystieke poëzie van Joost Zwagerman, die enkele maanden na zijn dood verscheen, staat in een lange traditie. Samen met de plaatselijke
boekhandel heb ik een avond over
deze
twintigste eeuwse mystieke poëzie georganiseerd. Tot mijn vreugde
kwamen daar
zowel kerkelijke als niet-kerkelijke belangstellenden op af. Of je dit
missionair moet noemen weet ik niet zo precies,
maar je haalt de kerkelijke bezinning en verdieping
wel uit zijn
isolement. Een Duitse collega die mystieke
teksten met middelbare
scholieren ging lezen, leidde zijn lessen in met de woorden: ‘Wij stappen vandaag in Starship
Enterprise om nieuwe werelden te ontdekken’. Het is mijn ervaring dat
dat lukt.
En dat ze prachtig zijn. Coen Wessel Literatuur: Motetten en liederen rond het
Evangelie van Thomas zijn verkrijgbaar bij muziekuitgeverij
Intrada te
Heerenveen Liederen van Hildegard van Bingen
zijn uitgegeven door Hildegard Publishing Company. Hadewijch, Liederen (red: Veerle
Fraeters & Frank Willaert), Groningen 2009 Carine Philipse, Jij zingt in mij
jouw naam, Leeuwarden 2013 Joseph
Dan, The heart and the fountain, An anthology of Jewish mystical
experiences,
Oxford 2002 Jaap Goedegebuure, Wit licht,
Nijmegen 2015 Hans Groenewegen, De lezer, Groningen
2015 Achtergronden van liederen uit het liedboek zijn te vinden via www.kerkliedwiki.nl Dit
artikel kunt u hier
downloaden als pdf. |