Naar Weblog
Een inleiding over Preken met Ai op de conferentie van Op Goed Gerucht op 23 juni 2023.
In dit artikel, een inleiding voor een workshop van Op Goed Gerucht, een inleiding, een beetje ervaring, handige tips en een stap-voor-stap-handleiding. Voorlopige conclusie: een Ai-chatbot kan een sparringpartner zijn bij het schrijven van een preek. Voor veel ander werk kan hij echt handig zijn.
Bannings Pastorale Sociologie, een inspirerende ruïne
In de periode 1953-1962 verscheen de reeks Pastorale Sociologie onder redactie van de theoloog en socioloog Willem Banning (1888-1971). Banning had daarbij veel aandacht voor de diversiteit van Nederland. De kerk zou die diversiteit moeten kennen en daar op moeten inspelen. De reeks Pastorale Sociologie was pionierswerk. Nooit eerder was er vanuit de Nederlands Hervormde kerk een poging gedaan om het land, de omgeving, de bevolking waarin zij kerk was systematisch te beschrijven. De reeks was onderdeel van de nieuwe missionaire gerichtheid van de Nederlands Hervormde kerk na 1945 op het Nederlandse volk.
De nieuwe wereld van Jacob Vrel
De schilderijen van Jacob Vrel hebben een geheimzinnige
sfeer. De geschilderde figuren kijken naar iets dat we niet kunnen zien. In de
catalogus schrijft de hoogleraar kunstgeschiedenis Karin Leonhard ‘We krijgen
de indruk dat niet wat we zien belangrijk is, maar veeleer dat wat niet getoond
wordt’. Er is een andere wereld, zeggen de schilderijen, een wereld buiten de
onze die komen gaat en waar we naar uit kunnen kijken.
In de novelle “Omsingeld” beschrijft de literatuurwetenschapster
Lidia Ginzburg het leven in het belegerde Leningrad in de winter van 1941 en de lente van
1942. Aan het front, gebeuren de heldendaden van soldaten en officieren. “Omsingeld
beschrijft de alledaagse heldendaden van de bevolking van Leningrad, hun strijd
om de stad als sociaal organisme te laten voortleven.
Gods naam en onze namen
De namen van God vertellen wie God is en wat God doet. God is niet zomaar een God of een soort algemeen begrip ‘god’. God is deze hele specifieke God: hij is Ontfermer, een Redder, een Schepper, de Vader van Jezus. God is daarbij niet in één naam te vangen, God heeft meerdere kanten, maar dat betekent niet dat je met God alle kanten op kan. God heet niet de Slavendrijver of de Knuppelaar. Een mens verandert in zijn leven en bij een radicaal nieuwe levensfase verandert de naam soms mee.
Aan U behoort, o Heer der heren
Over het lied ‘Aan U behoort o Heer der heren' is wel gezegd: hoe kan iemand die blind is zo mooi over de natuur dichten. Nu ik heb daar wel een antwoord op: hij heeft niet naar de natuur gekeken, hij heeft vooral heel goed naar het woord van God geluisterd.
Recensie: De Linkse Kerk
Het boek ‘De linkse kerk’ bevat losse artikelen van een twaalftal auteurs. Mijn hoofdvraag bij de hele bundel is of de centrale stelling van het boek dat ‘de Gereformeerden’ linkser zijn geworden, eigenlijk wel klopt. Geldt dat niet vooral voor een kleine goed opgeleide groep? En vloeide die ontwikkeling niet logisch voort uit de Gereformeerde identiteit?
Geen officiële
coronaherdenking? Organiseer dan een dag van rouw voor coronadoden.
De regering heeft
besloten om de Corona-herdenking in september niet door te laten gaan.
Het is ronduit bedroevend dat opnieuw een Corona-herdenking op de lange
baan wordt geschoven. De beslissing van de minister is op korte termijn
niet terug te draaien. Maar er moet wel een herdenking komen. Dat kan heel
eenvoudig: een dag van rouw om alle doden in het najaar. Corona is inderdaad nog niet
voorbij. Maar stilstaan bij verlies en bij de kostbaarheid van het menselijke
leven hoeft niet te wachten tot Corona voorbij is.
De jaren zestig kan je omschrijven als de popularisering en intensivering van de Romantiek in de Westerse cultuur. De Romantiek drong door tot in de poriën van de samenleving. Dat had grote gevolgen. De hele manier waarop we keken naar onszelf, naar ons innerlijk en ons gevoel, naar de overheid, de kerk, de natuur en de samenleving – het veranderde radicaal. De filosoof Isaiah Berlin noemt de Romantiek de ‘grootste afzonderlijke verschuiving in het bewustzijn van het Westen’. Wat betekende dat voor geloof en kerk?
Oproep tot een Nationale Coronaherdenking
'Wij roepen op om een nationale corona-herdenking te organiseren. We hebben een ramp beleefd. Er zijn honderdduizenden mensen ziek geweest en tienduizenden mensen gestorven. Onze samenleving heeft maandenlang in allerlei vormen van lockdown geleefd. Onvoldoende herdenken betekent dat mensen in eenzaamheid met hun verhalen en hun belevenissen blijven zitten'.
Met hier een overzicht van de persreacties en praktisch materiaal om een plaatselijke herdenking voor te bereiden.
In Memoriam Wessel ten Boom 1959-2021
'Geroepen en gezonden', predikanten voor de 21e eeuw
Het rapport 'Geroepen en gezonden'van de Protestantse Kerk biedt een heldere en goed doordachte visie op het ambt, die ook nadrukkelijk aansluit bij de wereldwijde oecumene. Helaas bevat het ook voorstellen om
tot grotere diversificatie te komen in de opleiding en in traktementen. Het biedt daarnaast geen antwoorden op de problemen waar predikanten wel mee worstelen.
Het reservaat.
Een boek hoeft niet goed of origineel te zijn om een mensenleven te veranderen. ‘Het reservaat’ van Ward Ruyslinck, meer een pamflet dan een roman, sloeg bij mij in toen ik het las als 13-jarige. Zo, als een zuivere eenling, als een strijder voor het goede en bewaarder van cultuur, wilde ik gaan leven.
Kanselboodschap Coronacrisis
Een concept-kanselboodschap over de Coronacrisis
De
Coronacrisis laat de tekortkomingen van onze samenleving
onbarmhartig zien.
Al
te zeer wordt onze geest en onze ziel beheerst door een denken waarin
de economie centraal staat. Vrijheid
wordt misverstaan als ‘ik bepaal zelf mijn leven’ in plaats van de
vrijheid om naar eigen eer en geweten naar het goede te zoeken en dat
te doen.
Lichamelijke
gezondheid wordt gezien als ‘het gewone’ en ‘het normale’. Maar mensen
zijn geschapen met een kwetsbaar lichaam.
‘Ik ben het geweest’
De schuldbelijdenis van de Protestantse Kerk
In dit artikel kijk ik – kort en volstrekt onvolledig - naar enkele
optredens van de leidingen van de Protestantse kerken in het begin van de
oorlog en
ik vraag me af hoe dit te wegen is en of dit te wegen is. Ik laat me daarbij
leiden door woorden van Kleijs Kroon en Martin Niemöller. Tenslotte vraag ik
met af of je schuld kan belijden voor wat een vorige generatie deed of naliet.
Bijbelvertalen en het verlangen naar het sublieme
Aan de vertaalmethode van Martin Buber ligt een verlangen
naar het sublieme ten grondslag: de oorspronkelijke, mondelinge, archaïsche
taal van het Hebreeuws moet het, volgens Buber, verstarde Duits-joodse leven
openbreken en bevruchten. Deze vlucht naar het sublieme is een reactie op de
crisis van het geschreven woord. Een andere reactie is een vlucht naar het
eenvoudige. Isaiah Berlin meent dat aan beide een verlangen naar opstand ten grondslag
ligt. Maar wellicht is het meer een verlangen naar zuiverheid.
Bijbelvertalen en het verlangen naar eenvoud
Als antwoord op de crisis van de autoriteit van het
geschreven woord ging een deel van de Romantiek op zoek naar eenvoud en
natuurlijkheid. De
Bijbel in Gewone Taal (BGT) staat in de traditie van een zoektocht naar een
bijbel met taal die duidelijk en eenvoudig is. Voor zover ik kan zien is er met
grote kennis vertaald en uitgelegd is. Het succes van de BGT zit o.a. in het
veranderde theologisch-culturele klimaat met een verlangen naar een ‘gewoon’, ongecompliceerd
geloof. De nadelen van de BGT laten zien dat het vertalen van de Bijbel ook een
zaak van de kerk is.
Roger Hallam en de klimaatapocalyps
De kern van het apocalyptische denken van Roger Hallam is: er komt iets op ons af dat zo groot en omvattend is dat alles van onze huidige wereld daarbij in het niet valt. Ook de Shoah valt daarbij in het niet en dus kan de energie en de emotie die in het gedenken van de Shoah gestoken wordt, beter gereserveerd worden voor de komende klimaatramp. Gewone morele onderscheiden doen er niet meer toe, want de enige toetssteen voor je handelen is de komende ramp. Dit is een gevaarlijk denken.
Vertaling van het klimaatlied 'We need to wake up': 'Hou op met dromen'De spirituele en intellectuele vorming van de predikant
In het ambt van predikant zijn de intellectuele en spirituele kant al vanaf de Reformatie hecht verbonden. De intellectuele kwaliteiten van predikanten zijn daarbij lang niet altijd even groot geweest, vaak ronduit mager. Maar die intellectuele kwaliteiten zijn wel nodig. Ze horen bij de missionaire en profetische roeping van de predikant.
Zolang er mensen zijn
Het lied ‘Zolang er mensen zijn op aarde’ bezingt hoe God sinds het begin van de Schepping zorgt en redt. Maar wat als er misschien ooit geen mensen zijn? Hoe zit het dan met God? Is God er dan wel?
Het afgelopen jaar heb ik jongeren ontmoet van Extinction Rebellion, een beweging die geweldloos actie voort voor verdergaande klimaatmaatregelen. Wat me vooral opvalt is hun angst, 'hoe kunnen wij leven nu de aarde steeds verder opwarmt', en een diep gevoel van verdriet: 'ons leven is nog niet eens begonnen en het is al verloren'.
't Hooge Nest, een Joodse verzetsgeschiedenis
De
journaliste en
romancier Roxane van Iperen (1976) stuitte op een verbijsterende
verzetsgeschiedenis toen zij met haar gezin het huis 't Hooge Nest bij
Naarden betrok. Van 1942
tot 1944 hadden Lientje Brilleslijper en haar zus Janny (1916-2003),
hun twee
mannen, hun ouders, hun broer, hun kinderen en nog een aantal anderen
in dit
huis ondergedoken gezeten. Het was geen klassieke onderduik bij mensen
thuis,
in een schuur of op een kerkzolder. Het was een onderduikadres waar
muziek
gemaakt werd, radio’s in elkaar geknutseld werden en de kinderen pootje
baadden
in het IJsselmeer. Het was bovendien een centrum van verzet.
Willem Visser 't Hooft (1900-1985) was een pionier van de oecumenische beweging, een van de oprichters van de Wereldraad van Kerken (1948) en de eerste secretaris-generaal. Hij drukte een enorm stempel op de oecumenische beweging en was in de Tweede Wereldoorlog een belangrijke verbinding tussen de Nederlandse regering in Londen en het Nederlandse (en Duitse) verzet. Jurjen Zeilstra schreef een eerste wetenschappelijke biografie.
Waarom Maria niet in Nederland mocht verschijnen
Robert Lemm schreef een boek over de strijd om de erkenning van de Mariaverschijningen aan Ida Peerdeman (1905-1996) in Amsterdam.
Al eerder publiceerde hij daar over, maar in dit boek maakt hij gebruik van het archief van Herman Brouwer, een priester die 30 jaar voorzitter was
van één van de stichtingen die de Mariaverschijningen een warm hart toedroegen.
'We need a good Judas'
Wat zit er in onze hedendaagse cultuur dat media en wetenschap zo graag een positief oordeel over Judas willen? Wie Judas in de 20e of 21e eeuw neerzet moet een verklaring voor zijn gedrag geven in zijn psyche, in zijn maatschappelijke omstandigheden of waarin dan ook. De verklaring maakt zijn gedrag ook inzichtelijk en tot op zekere hoogte te verontschuldigen.
Maar er speelt ook een andere reden mee. Sinds de Romantiek is onze cultuur meer dan ooit gefascineerd door het kwaad. De schurk is niet meer de tegenspeler van de held, maar de schurk wordt de interessante en fascinerende hoofdfiguur, met wie je als lezer meeleeft
Charlottesville en de Lost Cause
Het besluit van de van Charlottesville om het standbeeld van generaal Lee te verwijderen en het standbeeld van generaal Jackson te recontextualiseren is niet in de eerste plaats gedaan uit afschuw over de handelingen van deze mannen.
Het voornaamste motief is dat met name Lee nog steeds een rol speelt in de Lost Cause-mythologie waarin het zuidelijke aandeel in de Amerikaanse burgeroorlog verdedigd wordt. Deze Lost Cause mythologie is de kern van een racistische zuidelijke identiteit.
Over de dodenherdenking
Na de oorlog stond de herdenking van de oorlog in het teken van het nationalisme. Na de jaren zestig veranderde dat. De herdenking - en bijna de gehele identeit van weldenkend Nederland - richtte zich op alles wat buitengesloten wordt en slachtoffer is. De actie van Rikko Voorberg om op 4 mei 2017 kruisen te gaan plaatsen voor vluchtelingen is een radicalisering van dit denken, net op het moment dat het onder druk staat. Naar mijn mening moeten we een heel andere kant op.
Het frame van het Wilhelmus
In het Wilhelmus probeert Marnix van St. Aldegonde de calvinisten te overtuigen dat zij Willem als hun aanvoerder moeten aanvaarden, op het moment dat zij hem nog niet vertrouwen. Om dat te bereiken schrijft hij een propagandalied, het Wilhelmus. In dit lied zet hij op een briljante wijze een frame neer, waaruit blijkt dat juist de hoog adellijke Willem de vrome leider is waar de opstand op zit te wachten.
Verder dan de woede
Tijdens de afgelopen verkiezingscampagne is uitgebreid gediscussieerd over het gelijk of het ongelijk van de ‘boze burger’. Ik heb echter geen televisieprogramma gezien waarin woede zelf gethematiseerd werd. Waarom uiten zoveel kiezers zich nu eigenlijk juist met de emotie woede? Woede uiten lijkt een vanzelfsprekendheid, maar dat is het niet.
In dit artikel vertel ik hoe in de oudheid en in de christelijke traditie tegen woede wordt aangekeken en hoe dit veranderde in de Romantiek. Daarna bespreek ik het boek van Martha Nussbaum 'Woede en vergeving' en het boek van Sjaak Koenis 'De januskop van de demokratie' (CD-Verkenningen april 2017).
Jefta's engel
In november 2016 werd het dramatische oratorium ‘Jephtha’ van Händel in het Amsterdamse Muziektheater opgevoerd. Het libretto is een parel in de uitlegtraditie van het verhaal van Jefta en zijn dochter. In dit artikel sta ik stil bij de uitlegtraditie van het Jefta-verhaal en hoe Händels oratorium daar in past. Ik sluit af met mijn ambivalente gevoelens over de Jephtha-enscenering van Claus Guth.
In dit artikel staan suggesties om eenvoudige mystieke teksten te lezen. In een groep of in een kerkdienst. De teksten worden soms gecombineerd met muziek of met afbeeldingen.
50 jaar D'66: 'We hebben nieuwe regenten nodig'.
De voorstellen voor democratisering in
het Appèl dat
aan de oprichting van D’66 vooraf ging hadden niet te maken met de
bouwvalligheid van het huis van Thorbecke. Ze waren de reactie op een
heel
ander probleem: de geslotenheid van bestuur en justitieel apparaat.
Toen die
zich openden door de democratiseringsgolf was de noodzaak voor
staatkundige
veranderingen verdwenen. In onze tijd is er opnieuw geen noodzaak voor
staatkundige veranderingen. Wel hebben we ‘regenten’ nodig die
luisteren
kunnen, barmhartig zijn en zelfkritisch.
Het Oekraïnedebat in Hoofddorp
Op 30 maart 2016 zat ik in de zaal bij een debat over het Oekraïne-referendum. Het werd een memorabele avond.
Katholieke en Protestantse kerken moeten weer een worden
De Protestantse Kerk heeft geen spirituele of politieke basis meer om als zelfstandige kerk verder te gaan. De Katholieke kerk heeft veel betere papieren om kerk in onze tijd te zijn. Het wordt tijd dat de Protestantse Kerk zich verbindt met Rome.
'Jantje zag eens pruimen hangen'. Over deugd, verleiding en diefstal.
In dit essay voor het literaire tijdschrift
‘Liter’
onderzoek ik de achtergronden en receptiegeschiedenis van Nederlands
bekendste
kindergedicht ‘Jantje zag eens pruimen hangen’.
In de receptie is steeds minder de nadruk
komen te liggen op
Jantjes deugdzaamheid, maar meer op de verleiding en zelfs op diefstal.
In de
Klimop-vastgoedfraude rechtszaak werd
rechter
Rino Verpalen daarom gewraakt toen hij dit gedicht citeerde. In het toneelstuk ‘de Verleiders’ over
deze vastgoedfraude komt dit gedicht terug en wordt ook gekozen
voor een inktzwarte interpretatie. Maar wat valt er nog te leven en te
lezen als je een
gedicht of een boek zo pessimistisch leest?
De terugkeer van het gebod
De bevrijding uit Egypte leidt niet tot een bevrijding uit alle banden en beknellingen, maar tot een leven waarin de geboden van God centraal staan. Een groot deel van de geboden in de boeken van Mozes zijn ritueel van aard.
De rituele geboden veranderen de wereld niet, maar ze vormen een mens en een gemeenschap. Wie zoekt naar een herstel van rituele geboden voor christenen zal onder ogen moeten zien dat de oude Calvinistische geboden zo niet terug komen. Het probleem rond de geboden gaat daardoor veel verder dan een discipline-probleem.
Als Mozes had doorgevraagd
In dit gedicht van Marjolijn van Heemstra wil de dichteres God ontmoeten, maar niet voor hem op de knieën gaan. Alleen op voet van gelijkwaardigheid wil ze met hem spreken. Ze wil contact met God. Ze wil hem ontmoeten, hem aanraken, hem omhelzen. Er zit in het gedicht een stevige speldenprik tegen Rudolf Otto.
Enoch Powells profetie van 'Rivers of Blood'
In de ‘Rivers of Blood’ speech sleept Enoch Powell zijn hoorders mee in een anti-immigratiestandpunt in een mengeling van rationeel aandoende cijfers, verhalen van ‘gewone mensen’ en apocalyptische visioenen. In zijn speech wordt het ‘gewone volk’ gelijk aan Christus: lijdend en bron van ware kennis tegelijkertijd. Het volk is ook de godheid die Powell tot spreken dwingt en hem een apocalyptisch visioen laat zien van een rivier die schuimt van het bloed. (december 2015)
De toekomst van het pionieren
De kracht van de hele beweging rond pionieren is dat het leidt tot een broodnodige vernieuwing van de bestaande gemeentes.Ik denk dat heel veel mensen in Nederland – en speciaal in de doelgroepen die niet door de kerk bereikt worden - niet zitten te wachten op deelname aan nieuwe gemeenschappen. Pionieren zou in de eerste plaats voor ogen moeten hebben: pionieren in de netwerksamenleving. Ik zou pioniers willen hebben die meedoen aan evenementen als Lowlands of Mysteryland. (juni 2015)
Geronimo
De Winters roman Geronimo is een dieptepeiling en een optimistische verbeelding van het conflict tussen moslimextremisme en het Westen. De Winter doet dat op het meest fundamentele niveau: de ontmoeting tussen de moslimextremist bij uitstek, Osama bin Laden, en een moslimmeisje, dat duidelijk de trekken van Christus heeft.
De 'Sound of Music' als kind van de jaren '60
Steeds als ik de ‘Sound of Music’ zie, begint me steeds meer op te vallen hoezeer de veranderingen van de jaren vijftig en zestig de film bepaald hebben. De film kritiseert autoritaire verhoudingen en stelt daar natuurlijkheid en creativiteit tegenover. ‘The Sound of Music’ is Wilhelm Reich op muziek. (november 2014)
De Paradijsboom
De Engelse lieddichter Erik Routley schreef in 1974 een lied voor de bundel Cantate Domino van de Wereldraad van Kerken.
Er zijn spirituele tradities waarin het kruis van Christus en de levensboom uit het paradijs met elkaar vereenzelvigd worden (bijvoorbeeld in het lied: 'Met de boom des levens'). Ook zijn er tradities waarin het kruis bloeit, als teken van de opstanding, alsof het kruis zelf opstaat. Routley brengt met dit lied een gewaagde vernieuwing aan in deze spirituele tradities: hij identificeert de levensboom met de gekruisigde Christus. Hij schrijft een lied over de levensboom die gekruisigd wordt en onze zonden draagt.
Waarom won Wilders in 2009?
Het ligt voor de hand om te vragen waarom Wilders zoveel verloren heeft bij de Europese verkiezingen van 2014. Maar die andere vraag is veel interessanter: waarom won Geert Wilders zoveel stemmen in 2009? Bij de Europese verkiezingen van 2009 konden de sympathisanten van de PVV voor het eerst massaal kenbaar maken dat de PVV hun partij was. Het waren de eerste verkiezingen waarbij de PVV ook voor de verkiezingen volop aandacht kreeg. Veel VVD-kiezers uit 2007 waren ontevreden over de koers van de VVD, na het opstappen van Rita Verdonk in oktober 2007. (mei 2014)
Baptism in Kansas
Het schilderij ‘Baptism in Kansas’ van de Amerikaanse schilder John Steuart Curry (November 14, 1897-August 29, 1946) is een herinnering aan een doop die hij als kind had meegemaakt. In het schilderij is er een eenheid van de mens met het landschap. Je ziet het eindeloze, lege en stoffige landschap van Kansas. Centraal in de scene is de predikant met de dopelinge. De predikant heeft een vurig, gehard en fanatiek gezicht, als was hij Johannes de Doper. Curry kijkt met heimwee en mededogen naar deze mensen.
10 jaar later zal hij met meer afstand naar zo'n Johannes de Doper-figuur kijken in zijn schilderij 'Tragic Prelude' waarin hij John Brown schildert. (2010)
Modernisme in Lourdes, Gerard Reve en de secularisering
Over de geloofsontwikkeling van Gerard Reve, tegen de achtergrond van alle mislukte pogingen om de Katholieke kerk te moderniseren. Huub Mous beschrijft hoe Gerard Reve aanvankelijk op zoek was naar een geloof waarin mystiek en seksualiteit verweven waren. Maar ergens loopt hij vast. Vanaf dat moment verschuift zijn belangstelling naar de Maria-devotie
en ondersteunt hij de conserverende krachten in de RK-kerk. Rond deze kern schetst Mous een indrukwekkend beeld van een katholiek intellectueel leven uit de jaren vijftig en zestig. (2014)
'Geloof is mijn geluk', over een mystiek kerstlied
’Ik wandel in gedachten’ (Liedboek 2013, 480) is het populairste kerstlied van Noorwegen. De Deense bisschop Hans Adolph Brorson (1694-1764) schreef het lied, dat in 1732 voor het eerst in druk verscheen. In het lied wordt een imaginaire reis naar de geboorteplaats van Jezus ondernomen. Maar die geboorteplaats is zo nederig en vreemd, dat het toch veel beter is dat Christus een plaats krijgt in het hart van de gelovige. In dit artikel laat ik zien hoe op een originele manier piëtistisch-mystieke elementen in dit lied zijn gewoven. (2013)
Frankenstein: de mens, het monster en de roman
Elke goede roman is een poging om de bijbel te vervangen. Een ander, niet-bijbels perspectief op het menszijn wordt verkend en vorm gegeven. Een heel aantal auteurs komt dan tot de conclusie dat het nooit wat zal worden met de mensheid. Maar er zijn ook auteurs die proberen om wegen naar een goed en humaan samenleven te schetsen. In de eerste horrorroman, de roman ‘Frankenstein’ van Mary Shelley, zie je beide lijnen uit de moderne romangeschiedenis lopen. (2013)
'Sterk, Heer, de handen tot uw dienst'
In
het lied
‘Sterk, Heer, de handen tot uw dienst’ (Liedboek 2013, nr. 378) wordt
de
lichamelijke kant van het Avondmaal gethematiseerd. Er wordt
stilgestaan bij
alle lichaamsdelen die met het ontvangen van brood en wijn verbonden
zijn. Er
wordt gebeden dat deze lichaamsdelen zo versterkt worden dat ze
betrokken raken
bij het heil van God. De oorsprong van het lied ligt in de Assyrische
kerk van
het Oosten. (2013)
Eén van de opvallendste veranderingen in het nieuwe liedboek is het taalgebruik. Dat is eenvoudiger en directer. Maar plat en oppervlakkig zijn de liederen er niet door geworden. Veel meer wordt geprobeerd om God te verbinden met eenvoudige, dagelijkse ervaringen. (2013)
De samenleving
verchristelijkt
Dat zijn zaken die in de buurt komen van de vredelievendheid van Jezus en van Paulus’ woorden dat er in Christus geen ongelijkheid is. Maar het meest verbazend is dat steeds meer de noodzaak ingezien wordt van een innerlijke vorming, die rechtstreeks in een christelijk-antieke traditie staat. Het bedrijfsleven gaat hierin voorop (2013).
De predikant: van intellectueel tot missionaris
De
predikant van de Reformatie is degene die zich intellectueel verdiept
heeft in de bijbel en daarvandaan onderricht
kan
geven en de zeden kan bewaken. Wanneer na 1850 de bijbelkritiek in
Nederland vaste voet aan de grond krijgt en de moderne
theologie
opkomt is de predikant vooral degene die het geloof van zijn
gemeenteleden ‘bij de tijd’ moet brengen. Maar de laatste jaren is een
predikant vooral missionaris. (2012)
De Duitse dogmenhistoricus en Nieuwtestamenticus Ferdinand Christian Baur (1792-1860) heeft een grote invloed gehad op het beeld van het vroegste christendom en op de beoefening van de kerkgeschiedenis. Baur zag het christendom als een logisch uitvloeisel van ontwikkelingen in de Hellenistische wereld en als een breuk met het 'oosterse' jodendom en heidendom. In dit artikel gaat het me niet in de eerste plaats om de vraag of Baur daarin gelijk had, maar ik wil laten zien hoezeer zijn ideeën over hellenisme, jodendom en christendom verweven zijn met zijn verlangen kerk en theologie mee te laten doen in de strijd om vrijheid en democratie. (2012)
De handen van God: Rilke, Pötzsch en Rodin
Het gedicht ‘Herbst’ van Rainer Maria Rilke en het gezang ‘Du kannst nicht tiefer fallen’ van Arno Pötzsch beschrijven beide het ‘vallen’ van een mens.Van het lied van Pötzsch is al langer bekend dat hij het schreef nadat hij in Parijs een beeld van Rodin had gezien.nIk probeer aannemelijk te maken dat Rilke door de beeldengroep 'de Burghers van Calais'beïnvloed is bij het schrijven van zijn gedicht‘Herbst’. (2012)
De verloren zoon aan het oostfront
Het Nationaal Comité 4 en 5 mei was van plan om tijdens de Nationale Dodenherdenking op de Dam een gedicht voor te laten dragen over de herinnering aan een lid van de Waffen-SS. In dit artikel probeer ik uit te vinden wat het zegt over het huidige Nederland, dat het comité tot deze keuze kwam en dat deze keuze veel steun kreeg. De manier waarop Auke de Leeuw het leven van zijn oudoom beschijft doet sterk denken aan de opbouw van de gelijkenis van de verloren zoon uit de bijbel (Lukas 15). (2012)
Gemeenschap en vereenzaming, J.J. van Oosterzee
Er zijn geen goede redenen om in 2012 nog een biografie van de negentiende-eeuwse predikant en hoogleraar J.J. van Oosterzee (1817-1882) te lezen. Hij schreef geen geruchtmakende theologische boeken en al in zijn eigen tijd gold zijn theologie als achterhaald. Toch is de biografie die de Utrechtse hoogleraar M. van Rhijn in 1940 over zijn leven schreef een prachtig boek. Van Rhijn laat de tragiek zien van een leven van een gematigde en aanvankelijk populaire predikant en theoloog, dat uiteindelijk in alle strijd van zijn tijd vermalen wordt. (2012)
Wahlverwandtschaften
De mens die minder zelfstandig is dan hij denkt, is een terugkerend thema in het werk van Goethe. In ‘Die Leiden des Jungen Werthers’ schrijft hij over een mens die zich volledig verliest in zijn verliefdheid. In de ‘Faust’ verliest een mens zijn ziel aan de duivel. In de roman ‘Die Wahlverwandtschaften’ (1809) staat de ondoorgrondelijke en soms destructieve aantrekkingskracht die mensen op elkaar uitoefenen centraal. (januari 2012)
GroenLinks en de weigerambtenaren
Bij het aanvaarden van de wet die het mogelijk maakt dat ook mensen van hetzelfde geslacht met elkaar trouwen (2000) was de Tweede Kamerfractie van
GroenLinks er voorstander van om ruimte te geven aan ambtenaren met gewetensbezwaren. Maar vanaf 2007 is GroenLinks daar tegen. De partij heeft nooit verantwoording afgelegd over deze ommezwaai. (november 2011)
De mentale landkaart van het Midden-Oosten
Door de Arabische opstand heb ik meer zicht gekregen op de diversiteit van het Midden-Oosten. Daarmee leg ik ook de bril af waardoor ik altijd naar het conflict gekeken heb: een innerlijke verscheurdheid tussen de roep om gerechtigheid voor de Palestijnen en de wil om anti-semitisme een halt toe te roepen. In plaats daarvan zie ik Israël veel meer als een onderdeel van de regio. Vanuit die nieuwe houding kijk ik nog eens terug op de begrippen die mijn denken zolang beheerst hebben: gerechtigheid en de wil anti-semitisme tegen te gaan.
Spengler
Onder het pseudoniem Spengler geeft David Goldman wekelijks commentaar op de website 'Asia Times'. Het zijn provocatieve en vaak originele columns, die door anderhalf miljoen mensen worden gelezen. In zijn columns put Spengler uit de vele rollen die hij in zijn leven speelt. Hij is de zeer goed geïnformeerde Amerikaanse commentator, die veel contacten heeft in regeringskringen. Soms komt ook de bankier te voorschijn die met statistieken goochelt en de lange termijn economische en demografische ontwikkelingen in de gaten houdt. Minstens zo interessant is de literator en muziektheoreticus. Maar het meest opmerkelijke is dat hij in al deze rollen een grote fan is van Franz Rosenzweig.
Waarom
ruisten de moerbeitoppen?
Het
gedicht 'de moerbeitoppen ruischten' wordt algemeen gezien als een
hoogtepunt in het late oeuvre van Nicolaas Beets, misschien zelfs als
het
enige dat temidden van duizenden bladzijden 'domineespoëzie' overeind
blijft. Toch is er iets vreemds met dit gedicht. In de eerste regel
wordt overduidelijk 2 Samuël 5:24 (Statenvertaling) geciteerd. Maar het
is onduidelijk hoe dit verhaal terugkomt in het gedicht. Via
omzwervingen langs Herder, de Ossian en Klopstock kom ik tot een
interpretatie waardoor het gedicht zowel een theologisch statement als
een autobiografische terugblik wordt.
Een
karikaturaal schema
Sinds
de Verlichting en de Romantiek worden Jodendom en Christendom met
cultuur, moraal en geschiedenis geassocieerd. Natuur, gevoel en
esthetiek daarentegen zouden vreemd zijn aan het Christendom. Veel
christelijke theologie heeft dit karikaturale schema overgenomen. Er is
zelfs een positieve draai aan gegeven: Jodendom en Christendom waren
juist de godsdiensten die zich van de natuur bevrijd hadden en daardoor
cultuur en geschiedenis mogelijk gemaakt hadden. In dit artikel schets ik in
een paar zinnen het ontstaan van dit denkschema. Vervolgens laat ik
zien hoe
deze denkwijze
binnen de theologie een geheel eigen dynamiek heeft gekregen en
in de geschiedenis van Israël geprojecteerd is.
Naar een nieuw internationalisme
In het nieuwe nationalisme zit iets dubbelzinnigs. De trots op de eigen instituties en de eigen maatschappelijke en culturele prestaties is terecht. Het is een verzet tegen cultureel relativisme. Anderzijds is nationalisme gevaarlijk en onbarmhartig. Het is zaak om op een andere manier betrokken te zijn bij de wereld rond Europa. Niet door militaire interventies en vanuit Europa bepaalde ontwikkelingsprogramma’s. Wel door uit te gaan van de culturele, wetenschappelijke, godsdienstige en economische kracht van Europa.
De
bijbel eindigt met een
wereld zonder pijn. In het nieuwe Jeruzalem zal er ‘geen jammerklacht
en geen
pijn’ meer zijn, belooft het bijbelboek Openbaring. Sinds de 19e eeuw
wordt er hard aan dat ideaal gewerkt. Dat klinkt prachtig, maar
de utopie van een pijnloze wereld roept ook vragen. Kan een mens nog
wel voelen
en leven als hij of zij geen pijn meer voelt? Verliest hij dan niet
zijn
identiteit? Kan een
samenleving zonder
pijn wel overleven?
Liturgische
kleding voor vrouwen
Sinds
veertig jaar kunnen
vrouwen voorgaan in de
grootste protestantse kerken. Al die jaren dragen vrouwen ambtskleding
die
rechtstreeks is overgenomen van de ambtskleding van mannen. Marjan van
Hal, predikante te Nijeveen, wil daar verandering in brengen. Ze werkt
aan
een
project ‘ambtskleding voor vrouwen’.
Marjan
van Hal kwam in contact met het ontwerpersduo Pim
Kramer en Jaq Volckmann. Voor hun shows ontwierpen zij al
eerder kledingitems die
gebaseerd zijn op liturgische gewaden. Speciaal voor het jubileumnummer
van
‘Geruchten’ zijn zij gevraagd om hun visie te geven
op ‘Liturgische kleding
voor vrouwelijke voorgangers’.
De PVV-kiezers worden in de brief 'Predikant en populisme' als ‘bezorgd’, ‘onzeker, en ‘angstig’ gekenschetst. Voor een deel ben ik het daar mee eens. De internationalisering van onze samenleving en het machtsverlies van het Westen roepen angsten op over de toekomst van Nederland. Nederland als een vertrouwd nationaal huis lijkt te verdwijnen. Maar deze angsten zijn niet beperkt tot de PVV-kiezers. Die angsten heb ik zelf ook. Het zijn reële angsten: hoe zorgen we voor maatschappelijke samenhang in Nederland terwijl die samenhang onder druk staat door ontkerstening, internationalisering en soms ook door immigratie.
De Noachitische geboden als regel voor het samenleven
De Noachitische
geboden zijn te zien als een bijdrage vanuit de Joodse traditie aan de
discussie over het samenleven van verschillende mensen. Door het
opstellen van de Noachitische geboden wordt er gezocht naar een
verbinding met anderen.
De Noachitische geboden zijn voor ons van belang als een voorbeeld in
de discussie over het samenleven van verschillende groepen en geloven.
Aan de ene kant zijn ze een uitgestoken hand naar andersdenkenden en
andersgelovigen om samen te leven. Tegelijkertijd zijn er ook
voorwaarden verbonden aan het gezamenlijk optrekken. Dat is een goede
combinatie.
Het bijbelfestival dat de redactie van ‘In de Waagschaal’ op zaterdag 2 oktober 2010 in Gouda organiseert heeft als motto: ‘Naïef bijbellezen’. In dit artikel betoog ik dat we, nu de geschiedenis als zinstichtend verhaal uit onze samenleving verdwenen is, ‘naïef’ moeten gaan bijbellezen.
In
films
en televisieseries triomfeert de held ondanks de overheid. Geheim
agenten als James Bond slagen alleen door zich nadrukkelijk niet aan de
regels
te houden. Sinds de jaren zestig zijn
overheidsinstellingen ook zetels van het kwaad. De mens
die het tegen de overheid opneemt had vroeger nog de trekken van een
nobele
ridder.
zoals in de Reformpedagogik. Dat gebeurt ook in 'Kleine Koen in de tuin' waarin een kind dat in zijn achtertuin speelt in een wonderlijke wereld terecht komt. Sinds Annie M.G. Schmidt en Astrid Lindgren zijn kinderboeken realistisch en minder zoet. Ik wil een lans breken voor dromerige kinderboeken.
Ergens spreken de plannen om flink op de kunst te bezuinigen me wel aan. De laatste jaren ben ik steeds verder vervreemd geraakt van het gros van de moderne kunst. De meeste kunst functioneert tegenwoordig als zingeving en als vormgeving van een seculiere levensovertuiging. Het is een belangrijke reden dat het zo vaak misgaat in de samenwerking tussen kerken en kunstenaars en misschien ook wel tussen kunstenaars en een veel wijder publiek. Toch lossen bezuinigingen niet het inhoudelijke probleem op dat kunst en kunstenaars zich oriënteren op niet-christelijke beelden en waarden.
Ook al speelt Abraham niet zo'n grote rol in het Christendom, toch zijn het vooral christelijke theologen die de laatste decennia zijn gaan spreken over de oecumene van Abraham: Abraham zou een sleutelfiguur zijn die Jodendom, Christendom en Islam met elkaar verbindt. In dit artikel beschrijf ik wat de voordelen en de nadelen zijn van dit zoeken van toenadering tot elkaar met Abraham als verbindingsfiguur. En ik ga in op de rol die Abraham speelt in het Nieuwe Testament, in het bijzonder in de brieven van Paulus. Zo ontstaat een beeld van de specifieke christelijke inbreng in de trialoog.
Oorzaken van de opkomst van Wilders (1)
De oorzaak van de opkomst van Wilders wordt nogal eens gelegd bij de het falende beleid van gevestigde politieke partijen. De Partij van de Arbeid bijvoorbeeld zou zijn arbeiderskiezers vergeten zijn en te zeer zijn meegegaan in de hervorming van de verzorgingsstaat. Een andere oorzaak wordt gezocht in het existentiëel op drift geraakt zijn van kiezers na het einde van de verzuiling. Beide verklaringen zijn onjuist. De opkomst van Wilders maakt veeleer een al langer bestaande cultuurstrijd zichtbaar in de Nederlandse samenleving, waarbij de ‘Wilders-kiezers’ één pool in de cultuurstrijd vormen (zomer 2009).Oorzaken van de opkomst van Wilders (2): de bohemien
Om er achter te komen waar de populariteit van Wilders mee te maken heeft, beschrijf ik eerst de ontwikkelingen in het andere kamp: de brede groep leraren, ambtenaren, kunstenaars, journalisten en onafhankelijke beleidsmakers die zich oriënteren op progressieve of liberale partijen. In de loop van de jaren zestig nam deze, voorheen verzuilde groep, de levenshouding over van een type mens dat in de jaren dertig en veertig van de 19e eeuw in het milieu van armoedige kunstenaars in Parijs ontstaat: de bohemien. Hun verachting voor de ‘Wilders-kiezers’ heeft geleid tot een diepe bron van wrok (zomer 2009).
Oorzaken van de opkomst van Wilders (3): Islam
De omgang met immigranten is het belangrijkste thema waarop de ‘Wilders-kiezers’ en hun tegenpool, de vrijzinnige en progressieve intellectuelen, botsen. In dit artikel probeer ik die botsing te verklaren vanuit de cultuurstrijd op het gebied van de Nederlandse identiteit en de zedelijkheid. Tenslotte probeer ik te verklaren waarom de botsing rond immigranten zich de laatste jaren rond het thema ‘Islam’ geconcentreerd heeft (zomer 2009).
De inhoud van het populisme
Populisme is een term die weinig verheldert. Het is niet een onafhankelijke definiëring van een politieke stroming, maar het is meer een veroordeling. Hierdoor verdwijnt het zicht op de inhoud en op de dynamiek die er voor zorgt dat Fortuyn en Wilders zoveel aanhang hebben gekregen de laatste jaren. Het bevordert ook een te formele visie op de Islam, n.l. als een 'godsdienst'. De formele visie op 'godsdienst' verduistert ook een heldere blik op de christelijke 'godsdienst'.
Wat houdt de samenleving bij elkaar? Wat bindt de burgers van Nederland, behalve het feit dat ze in dit land wonen en zich aan de wet moeten houden? Daarover is in Nederland een discussie ontstaan met als slagzin 'het nieuwe wij' . In een bijdrage voor het opinieblad Volzin schets ik heel kort de zoektocht naar het 'wij' in de afgelopen anderhalve eeuw, vertel ik iets over de huidige problemen en stel ik: er is eerst een verandering van het 'ik' nodig, willen we tot een verandering van het 'wij' kunnen komen. De huidige concentratie op het ‘ik’ dient verbonden te worden met morele en spirituele gedachten en tradities. Zodat het ‘ik’ niet meer overgelaten wordt aan zichzelf, maar geholpen en gesterkt wordt. We hebben behoefte aan mensen die zichzelf toetsen en laten bijschaven door morele en spirituele kaders (december 2009).
De Toren
Der Turm (de Toren), een veel bekroonde roman van Uwe Tellkamp uit 2008, gaat over de bewoners van een villawijk in Dresden in de laatste
jaren van de DDR.
Het zijn
mensen die zijn opgegroeid in de traditie van het
Bildungsbürgertum.
Het
boek bevat een
uitgebreide schildering van het leven in de DDR. De rijen voor
de
winkels, de
sigarettenmerken, de jeugdbeweging FDJ, het schoolsysteem, het wordt
allemaal
geschilderd, zodat je het kunt ruiken. Bovenal is het een portret van
intellectuelen, die proberen te leven in een land dat ze niet gekozen
hebben. De anti-communistische
stellingname is de kracht van het boek. Het is een tegengif
tegen elke Ostalgie.Maar deze zo politieke invalshoek is ook de zwakke kant van het boek. De inzichten die de hoofdpersonen ontwikkelen zijn bij uitstek politieke inzichten. Het maakt het helaas ook tot een saai boek voor iemand die niet zo heel erg bij een strijd rond de beoordeling van de DDR betrokken is.
Worsteling met lust en macht moet gehoor vinden in de Protestantse kerk
In de zaak rond de ‘pedo-priesters’ botst een katholieke mensvisie met een libertaire (streven naar individuele vrijheid) mensvisie. Het lukt de Protestantse kerken niet om mee te doen met deze discussie, omdat ze geen raad weten met de gevoelens van lust, macht en schuld die bij het mens-zijn horen.
Er
is iets aan het veranderen in de Protestantse kerk
Er is
iets aan het veranderen in de Protestantse kerk.
Het
Landelijk Dienstencentrum functioneert beter. Of ik nu
gemeenteadviseurs,
jeugdmedewerkers van JOP of anderen tref, ik sta versteld
over de
hoeveelheid
werk die uit hun handen komt. In
december vindt de Nationale Synode plaats. Voormalig synodepreses
Gerrit de
Fijter heeft een aantal kopstukken uit allerlei reformatorische en
evangelicale
kerken aan de rechterflank bij elkaar gehaald om een Nationale Synode
te
houden. Er kan een elan ontstaan dat de hele kerk meeneemt.
Eind
juni was ik bij de afsluiting van het
Pionierspad, een achtdaagse voettocht van
het Muiderslot naar Vollenhove door
de nieuwe polders. Er werd
getwitterd, geblogd en
genetwerkt,
maar minstens zo
belangrijk was dat er onderweg gepraat werd. Natuurlijk over
‘het leven als
zoektocht’, maar tot mijn verwondering en geluk ook over
‘geleid worden door
God’, over ‘geloven’, over ‘de
Geest’, over ‘het verliezen van je
woede’. Dit
zijn de thema’s die
belangrijk worden en
mensen gaan verbinden.
Orthodoxie bepaalt je bij elementen uit de traditie, maar het is vooral ook een wil tot gemeenschap. Je wilt een gemeenschap vormen en je zegt tegen elkaar: deze dingen verbinden ons. Dat leidt tot echte verbondenheid en je creeert een leefwereld waarin de kernwoorden en de kernwaarden van het geloof tot bloei kunnen komen. Grondslag van de orthodoxie is de geloofsbelijdenis van Nicea-Constantinopel. Dat is geen wetboek, maar het is een hymne. Het is een poging om in soms zeer poëtische taal het grote van God en van Christus en van zijn Geest onder woorden te brengen.
Inleiding tijdens een internet-televisie uitzending van de Nieuwe Vrijzinnige Omroep over de kracht van de orthodoxie (zomer 2009)
Archief van preken (zeer
incompleet)
De woestijnvaders op de middelbare school
Een voorbeeld van een les over de woestijnvaders voor een VWO-klas
De Confessiones van Augustinus op de middelbare school
Een voorbeeld van een les over de Confessiones van Augustinus voor een gymnasiumklas.
Sint Maarten op de middelbare school
Een voorbeeld van een les over Sint Maarten voor een VWO-klas.
Mechthild von Magdeburg op de middelbare school
Een voorbeeld van een les over Mechthild von Magdeburg voor een VWO-klas
Luther op de middelbare school
Een voorbeeld van een les over Luther voor een VWO-klas
De Mattheus Passion in het middelbaar onderwijsEen voorbeeld van een les over de Mattheus Passion voor een VWO-klas
Op zoek naar dezelfde vader. Abraham in de trialoog
Kan Abraham een verbindingsfiguur zijn in het geloofsgesprek tussen Christenen, Joden en Moslims, of scheidt hij hen juist? Wat kan de specifieke christelijke inbreng in zo'n gesprek zijn. En waarom is Abraham eigenlijk zo onbelangrijk in het christendom? (april 2009)
Gemeenschapsvorming
in de gemeente via internet
De belofte van internet is dat het mensen dichter bij elkaar brengt. Gemeenschapsvorming is ook een ideaal van de christelijke gemeente. Een paar jaar geleden ben ik gaan nadenken over hoe internet de verbondenheid van gemeenteleden kan stimuleren. In dit referaat wil ik vertellen hoe ik drie jaar geleden een aantal mislukte initiatieven van collega’s over gemeenschapsvorming via internet heb geïnventariseerd. Daarna ben ik zelf in mijn gemeente begonnen met gelinkte weblogs, om zo gemeenteleden deel te laten nemen aan elkaars leven en geloof. Daarbij komen ook steeds ecclesiologische en theologische vragen op tafel. (april 2009)
Zingen in de kerk is een sociaal gebeuren.
Het is
communicatie met elkaar, sociale interactie. Je probeert niet een lied
naar
beste vermogens ‘uit te voeren’, maar het accent ligt op wat er
gebeurt. Dat
leerde ik bij een workshop van Wim Ruessink en Bill Tamblynn over
muziek in
Afrikaanse kerken.
Een lezing uit 1993 over de
relatie liturgie
en natuur. Het is de tweede lezing uit een serie van drie over de
verhouding mens-natuur.
Mönnich:
pelgrim en vreemdeling
Het leven van Conrad Willem
Mönnich (1915-1994) heeft een
tragische kant. In de jaren vijftig en zestig was hij
één van de meest
vooraanstaande opinionleaders in kerkelijk en oecumenisch Nederland en
één van
de weinige theologen die een niet-kerkelijk publiek wist te boeien. In
de jaren
zeventig en tachtig vereenzaamt hij. Hij trekt zich terug uit het
publieke
debat en zoekt naar een heroriëntering in zijn geloof.
In
de
vierde eeuw ontstaat er onder christenen in Egypte, Palestina en
Syrië een spirituele beweging van mannen en vrouwen die zich
terugtrekken in de
woestijn. Zij gaan in eenzaamheid leven, bijvoorbeeld in een kleine hut
en
brengen een belangrijk deel van de dag door met gebed. Daar denken ze na, loven
ze God en
worden ze, zo menen zij, beproefd door demonen, net zoals Jezus in de
woestijn door de
duivel op de proef gesteld werd.
Ze doen ook afstand van al hun
bezit, ze onthouden zich van sexuele omgang en leggen zichzelf verder
een streng
of minder streng regime op. Ze vasten, ze eten dus heel weinig en
sommigen proberen zo weinig mogelijk te
slapen. Ze proberen ook hun gedachten te zuiveren, dat wil zeggen ze
proberen
zo te leven dat er geen gedachte aan jaloezie, woede of sexualiteit bij
hen
opkomt. Dit artikel biedt een korte
inleiding op de woestijnvaders (en -moeders) en vertelt een
paar verhalen over hen.
In het jaar 635 trok een kleine
groep
pelgrims vanuit het westen China binnen. Ze hadden een
duidelijk
doel: ze wilden in China een kerk stichten.
De kerk kwam binnen honderd jaar tot bloei. In meer dan 20 belangrijke
steden werden er kerken opgericht. De Chinese kerk is vanaf
845
ten onder gegaan doordat zij politieke steun verloor. Maar zou
een
gebrek aan geloof en een gebrek aan eigenheid niet ook een rol hebben
gespeeld in het verdwijnen van het christendom. Toen de steun van de
overheid wegviel was er meteen ook niets meer over. Wat betekent dat
voor ons? Soms is het beter om je niet aan te passen.
over Witvliets 'Het geheim van het lege midden'
Witvliet
stelt in zijn boek ‘Het geheim van het lege midden’
dat de identiteit van het
westerse christendom ligt in haar zelfkritisch vermogen, haar
bereidheid het
hart van haar eigen identiteit steeds opnieuw leeg te maken: het midden
blijft
leeg. Witvliet staat positief tegenover het huidige zoeken naar
identiteit en
traditie, mits gezocht wordt naar een levende traditie,
een traditie die
openstaat voor vernieuwing. Zijn boek is een krachtig pleidooi tegen
een
dreigende verstarring. Maar hoe die levende
traditie traditie
blijft komt niet uit de verf. Terwijl juist daar mijn zorg zit.
De derde symphonie van Galina Oestvolskaja
De
titel van deze derde symfonie luidt: "Jezus Messias, red ons!"
Het
is een gebed om vergeving voor de zondigheid en de misdaden
van het communisme
en daarmee een gebed om vergeving voor de zondigheid en de misdaden van
heel de
mensheid.
Door
haar steile en ontoegankelijke muziek maakt Oestvolskaja duidelijk dat
bidden
in de 20e eeuw van de mens een veel grotere en veel pijnlijkere
inspanning
vraagt dan vroeger (1995)
Een gids in het mozaïek, Wessel ten Boom over Augustinus en de Joden
Wessel ten
Boom onderzoekt in zijn dissertatie hoe
Augustinus spreekt over de joden in zijn boek De Civitate Dei (de stad
van
God). Augustinus heeft de naam niet erg jood-vriendelijk te zijn. Ten
Booms
boek is niet bedoeld om hier nog eens extra de staf over te breken of
om Augustinus juist in bescherming te nemen. Ten Boom wil in dit boek
onderzoeken hoe
Augustinus over de joden spreekt, hoe ze passen en niet passen in zijn
theologie en wat hun betekenis voor Augustinus is.
Ten Boom
is een leerling van Marquardt en hoewel zijn naam in het boek
nauwelijks
genoemd wordt, is zijn invloed duidelijk merkbaar. Er schemert in deze
studie
ook iets van een eigen Israëltheologie van ten Boom, die
vergeleken met
Marquardt zowel een stap verder als een stap terug is (2003).
Eén
belangrijke tegenstelling is die tussen beschouwelijke
vormen van Godskennis en praktische vormen van Godskennis. In de
beschouwelijke vormen
van Godskennis nadert de mens direct tot God.
Praktische
vormen van Godskennis horen in ieder geval thuis bij de profeet en bij
godsdienstige praktijken. De Godskennis is daar bemiddeld door de
geboden van
God. Het is een indirecte weg die via de weg van het gebod, de
protestant zou
zeggen: de omweg van het gebod tot God voert. Hier ligt meestal mijn
voorkeur. Maar in
tijden
dat profetie zwijgt, ontstaat het verlangen naar directe Godskennis.
Misschien
ook wel omdat de directe omgang met God troost geeft aan een mensenziel
(2004).
Veel mensen leven in een wereld waarin alleen de buitenkant er toe doet. Het is daarom belangrijk dat je leert zien dat er belangrijker dingen zijn dan hoe je overkomt bij je omgeving. Eer en image zijn niet zo belangrijk. Het streven naar eer en aanzien verstikt het goede leven. Jezus heeft belangstelling voor wat nog niet komt boven drijven. Jezus noemt dat de zaken die verborgen zijn. Ze staan niet in de publieke belangstelling, ze leveren geen eer en aanzien op, maar God ziet ze.
(In: Voorlopig, oktober 2006)
De
discussies en kerkelijke gevechten rond de Vervolgbundel worden in de jaren '50 gedomineerd
door de discussies en
gevechten over de zeggenschap
over de
Vervolgbundel. In de zestiger jaren domineert de richtingenstrijd
de
discussies en gevechten rond de Vervolgbundel.
De reis van de slang
Het boek Slangenkoers (Court Serpent) van de Franse schrijver Bernard du Boucheron gaat over een fictieve reis van een veertiende eeuwse priester naar de nederzetting van IJslandse kolonisten op de kust van Groenland. Op het moment dat de novelle begint is er al 50 jaar geen contact meer met de kolonie geweest. In deze door honger, koude en ziekte geplaagde gemeenschap probeert de priester het christelijke leven te herstellen.
Het knappe van het boek is dat het angsten in mij naar boven roept, waarvan ik niet wist dat ik ze zo hevig had
Maar bij herlezing valt ook op hoe geconstrueerd de novelle is. De priester is een hypocriet. Het volk lui, dom en wreed. Alle bewoners handelen uiteindelijk alleen uit eigenbelang. Het zijn allemaal de cliché’s uit de Franse Verlichtingstraditie. Slangenkoers is een reis naar een gesloten universum, naar een sociaal-Darwinistische hel op aarde.
(mei 2007)
Theologie van de ramp
Het denken in rampen is op dit moment in meerdere wetenschappelijke theorieën populair. Het bekendste voorbeeld is de theorie dat de dinosaurussen 65 miljoen jaar geleden uitstierven omdat er een meteoriet insloeg bij de kust van Mexico. Een jarenlange duisternis zou de weg vrij hebben gemaakt voor kleine zoogdierensoorten, waaruit uiteindelijk de mens zich ontwikkelde. Deze theorie roept natuurlijk ook angst op: maar hoe zit het dan met ons, als er 65 miljoen jaar geleden zo’n vernietigende ramp was, hangt die ons dan niet boven het hoofd? Zal de mensheid op korte of wat langere termijn dan niet weer vanuit de ruimte vernietigd worden? Juist het feit dat op dit moment in zoveel wetenschappelijke theorieën een ramp als oorzaak en oplossing verschijnt, wekt mijn argwaan. In hoeverre is dit nog wel wetenschap? Eigenlijk lijkt het wel een soort theologie.
Het ritueel op het stadhuis
Het sluiten van een huwelijk op het stadhuis is geen gewone ambtelijke handeling is. Het is veel meer een hybride aangelegenheid, een mengsel van een ambtelijke handeling en een sacraal aandoend ritueel. Daar vinden rituelen plaats die rechtstreeks van de kerk zijn afgekeken: het plechtige ja-woord, de beloftes en het uitwisselen van ringen. Het ritueel wordt geleid door een ambtenaar van de burgerlijke stand die een toga draagt, alsof hij of zij een predikant is. Maar krachtens welke autoriteit kan de ambtenaar van de burgerlijke stand over liefde en trouw spreken? Hij is geen predikant die zich op God of de bijbel beroepen kan. De enige mogelijkheid die de ambtenaar van de burgerlijke stand heeft is dat hij of zij het ritueel leidt en vorm geeft vanuit zijn of haar persoonlijke overtuiging. Op het moment dat hij naar zijn persoonlijke overtuiging een huwelijk niet kan sluiten komt de ambtenaar van de burgerlijke stand in een klem te zitten. (maart 2007)
Naar een Israëltheologie onder eigen verantwoordelijkheid
Lezend in het boek waarmee de moderne Israël-theologie zo’n beetje begonnen is, Miskottes ‘Het Wezen der Joodsche Religie’, deed ik een ontdekking: dit boek heeft een andere en bredere invalshoek dan veel Israël-theologie van latere tijd. Miskotte ziet in het jodendom van zijn tijd een beweging met missionair bewustzijn, die hem uitdaagt. In dit artikel probeer ik het boek van Miskotte te plaatsen als reactie op de joodse emancipatie-beweging uit de 19e en 20e eeuw. Ook probeer ik te analyseren waarom het tot die andere invalshoeken van latere Israël-theologie gekomen is, invalshoeken vanuit een reflectie op het zionisme en op de Shoah. In de tweede helft van dit artikel evalueer ik de verschillende invalshoeken. Voor een deel wil ik terug naar die brede invalshoek van Miskotte. Maar zeker de Shoah heeft het onmogelijk gemaakt om niet ook uitdrukkelijk de christelijke schuld mee te bedenken in de theologie. Maar dat vraagt wel een goede en volwassen omgang met de christelijke schuld en geen verkramping. (oktober 2006)
Het boerka-verbod
Wij leven in een cultuur die alles wil zien. Alles moet kenbaar zijn en doorzichtig. Waarheid is bij ons een naakte waarheid. Geheimen worden ont-sluierd. Een vrouw in een boerka stelt daaraan een grens. Mensen vinden dat onaangenaam, ze worden er zelfs agressief van. Misschien komt dat ook wel omdat er voor hen niet meer is dan de zichtbare wereld. (december 2006)
Een Nationaal Historisch MuseumEen Nationaal Historisch Museum moet niet een soort openluchtmuseum worden: hoe was het vroeger. Het moet ook niet alleen de geschiedenis van ‘het gewone volk’ vertellen: hoe slecht we het vroeger hadden en hoe goed nu. Het moet laten zien - in wisselende opstellingen - hoe mensen kiezen, waar ze door gedreven worden en hoe dat uitpakt, voor zover we daar kijk op hebben. (oktober 2006)
Inleiding op het evangelie van ThomasDe tekst van het evangelie van Thomas is bekend geworden door de vondst van verscheidene papyriboeken in het Egyptische plaatsje Nag Hammadi. Daar zijn in 1945 een groot aantal papyriboeken opgedoken. Eén van de boeken bevatte een vrijwel complete tekst van het Evangelie van Thomas in een Koptische vertaling. Sindsdien kennen wij de inhoud van het evangelie, wat nog niet wil zeggen dat de inhoud daarmee ook glashelder is, want net als met de bijbelse, canonieke evangeliën zijn de teksten niet altijd helder en kan je er verschillende kanten mee uit. Desondanks werpt het evangelie een nieuw licht op het vroege christendom. (2006-2007)
Wie is er bang voor submission?
Over de film Submission van Ayaan Hirsi Ali.
Geloven is je overgeven aan God, zoals je je overgeeft aan een geliefde. De Islam heeft dat goed begrepen door zichzelf de godsdient van de overgave of onderwerping aan God te noemen. Maar ook in de liefde geef je je niet zomaar aan iedereen over. (september 2004)
De terugkeer van de godsdienst in de politiek
In de politiek is de godsdienst op twee manieren teruggekeerd. In de eerste plaats in een utopische variant die zich richt op de onmiddellijke realisering van alles wat onze samenleving belooft. Het onthult dat wij niet de statische, liberale samenleving zijn waarin ieder zijn tuintje wiedt. Veel meer worden we voortgedreven door dromen over tegenstrijdige zaken als gemeenschapszin, persoonlijk succes, seksuele vervulling en eeuwige jeugd. Beloftevoller is de verbinding van godsdienst met de vragen naar identiteit, die opnieuw op de politieke en culturele agenda staan. Hierin kunnen kerken een duidelijke rol spelen. Haar instrument daarbij is niet alleen het profetische, maar veeleer de riten en geboden die een mens raken en vormen in het diepst van zijn persoonlijkheid. (januari 2003)
Het messiaanse levensgevoel van Pim Fortuyn
Interessanter dan de inhoud van de plannen van Pim Fortuyn is het tijdsperspectief waarmee hij werkt. Hij wil de problemen van Nederland in korte tijd oplossen. Daarmee schaart hij zich in de traditie van messiaanse godsdienstige en politieke groeperingen. Ik zie Pim Fortuyn als het opmerkelijkste messiaanse fenomeen in Nederland sinds “ús ferlosser” Domela Nieuwenhuis. (maart 2002)
Na de preekwedstrijd
Het lezen van veel preken een
teleurstellende ervaring.
Sterker nog, het is een ervaring die agressie oproept. En dat herken
ik, want
dat sluit precies aan bij mijn ervaring als luisteraar in een kerk.
Een inleiding uit november 1997 over het concept van gemeentegroei, de spiritualiteit en het democratisch ethos van de Evangelische beweging.
Het pastoraat van de kenniseconomie
In het pastoraat moet er een accentverschuiving komen van het verzorgende pastoraat naar een (groeps)pastoraat waarin eigen verantwoordelijkheid en samen leren centraal staan. (2005-2006)
Zegt theologie nog iets nieuws?
In nieuwe theologie is er speciale aandacht voor de meer religieuze onderwerpen: zegenen, pelgrimage, geboden, vasten, heiligen en heiligheid. Het betreft hier onderwerpen waar vanuit de verlichtingstraditie enige schaamte voor bestond. Terwijl juist hun niet-geheel rationele, niet in één greep te krijgen karakter interessant is.
Een vernieuwing van de theologie kan niet om de kernpunten van de christelijke theologie heen. We kunnen als kerk niet uit blijven waaieren, er zijn opnieuw notae ecclesiae, merkpalen van onze kerk nodig. Niet als een muur om een fort of als een dijk rond de polder, maar als terpen in een waddenlandschap: daar zijn de hoogtepunten, in een verder vrijwel onbegrensd landschap, waarvan je niet weet of het land of water is. Een openheid naar buiten die een grotere gerichtheid op de kernen van christelijk geloven noodzakelijk maakt. Waarbij ik die juist niet zie als een afgrenzing, maar in een zelfde veelvormigheid als de Islam haar kernpunten, “de vijf zuilen” vast stelt, in een combinatie van zulke uiteenlopende activiteiten als vasten, pelgrimage, belijdenis, gebed en diakonaat. (2001)